W 2022 r. mija dokładnie 80 lat od założenia największej konspiracyjnej organizacji wojskowej na świecie. Armia Krajowa, bo to o niej mowa, powstała z przekształcenia Związku Walki Zbrojnej. ZWZ w ciągu dwóch lat istnienia zgromadził ogromną rzeszę członków, wobec czego niezbędna była reorganizacja jego struktur. W ramy Armii Krajowej starano się włączyć również inne konspiracyjne organizacje wojskowe, jak Bataliony Chłopskie czy Narodową Organizację Wojskową. Z różnym skutkiem podejmowano liczne próby scaleniowe, ale bez względu na ich efekt końcowy Armia Krajowa cieszyła się ogromną estymą wśród polskiego społeczeństwa i bardzo chętnie wstępowano w jej szeregi. W ramach Armii Krajowej funkcjonowało wiele komórek odpowiedzialnych za różnorodne zadania. Oprócz przeprowadzania akcji partyzanckich i działań operacyjnych, odpowiednie struktury odpowiadały za informację i propagandę, działalność wywiadowczą i kontrwywiadowczą, zapewnianie bezpieczeństwa i porządku, eliminację wrogów i zdrajców, przeprowadzanie dywersji i sabotażu, łączność i komunikację, zapewnienie wyposażenia oraz wiele innych zadań, kluczowych dla funkcjonowania całej organizacji.
Wystawa Armia Krajowa na Lubelszczyźnie. Historia Ludzie Dziedzictwo składa się z 20 plansz (1 tytułowa + 19 merytorycznych), na których zaprezentowano najistotniejsze zagadnienia dotyczące lubelskiej Armii Krajowej, w tym: powstanie Komendy Okręgu na Lubelszczyźnie oraz jej struktury organizacyjne, wyekwipowanie, szkolenia, organizację działań w terenie, sylwetki jej członków i dowódców, działania zbrojne przeciwko nieprzyjacielowi, działalność wywiadowczą i kontrwywiadowczą, zwalczanie wroga zewnętrznego oraz upamiętnienie działań i ludzi związanych z Armią Krajową po wojnie i w czasach obecnych.
Wykorzystano szerokie spektrum materiałów archiwalnych z Archiwum Państwowego w Lublinie, począwszy od maszynopisów i rękopisów, przez odręcznie rysowane szkice i mapy, plany, publikacje, broszury, pocztówki, plakaty, fotografie, na medalach i innych materiałach związanych z AK skończywszy. Najwięcej obiektów pochodzi z zespołu „Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa Okręg Lublin” oraz „Zbiory, relacje i wspomnienia dotyczące wojny i okupacji 1939–1944”. Wykorzystano również archiwalia pochodzące z prywatnej spuścizny Mikołaja Spóza oraz Związku Żołnierzy Armii Krajowej Oddział Terenowy w Lublinie, Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Koło w Międzyrzecu Podlaskim i Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Koło w Kraśniku.
Autorem wystawy oraz jej opracowania graficznego jest dr Bartosz Staręgowski. Kwerendę źródłową wykonali: Aneta Kowalczyk, Joanna Kowalik-Bylicka, Bartosz Staręgowski, Katarzyna Szczepańska i Katarzyna Ślusarska. Za wykonanie skanów odpowiedzialni byli: Seweryn Jezierski, Aneta Kowalczyk, Marek Krzykała, Piotr Miński, Bartosz Staręgowski, Katarzyna Szczepańska oraz Sylwia Winiarska. Materiały muzealne w postaci fotografii pistoletu VIS z 1935 r. oraz bagnetu polskiego wz. 28 (wz. 29) zostały udostępnione przez Muzeum Armii Krajowej im. gen. Emila Fieldorfa „Nila” w Krakowie. Serdecznie za to dziękujemy. Wystawa jest elementem programu XVIII Lubelskiego Festiwalu Nauki.
