9 lutego 2012 r. o godzinie 10.00 na lubelskiej kamienicy położonej przy ulicy Złotej 3 odsłonięto tablicę upamiętniającą Jana i Sergiusza Riabininów.
Budynek, w którym obecnie mieści się Oddział Literacki im. Józefa Czechowicza Muzeum Lubelskiego, w 1996 r. został przekazany przez rodzinę Riabininów w darze miastu na cele kultury. Pamiątkową tablicę na domu przy ul. Złotej 3 umieszczono dzięki inicjatywie i staraniom Komitetu Honorowego dla Upamiętnienia Rodziny Riabininów, któremu przewodniczyła prof. dr hab. Anna Tukiendorf, a wśród jego członków znalazł się dyrektor Archiwum Państwowego w Lublinie dr Piotr Dymmel.
Odsłonięcia tablicy pamiątkowej dokonali: Danuta Riabinin (wdowa po Sergiuszu Riabininie), przewodnicząca Komitetu prof. dr hab. Anna Tukiendorf oraz dr Jacek Sobczak, członek Zarządu Województwa Lubelskiego.
Po odsłonięciu tablicy pamiątkowej uczestnicy uroczystości zgromadzili się w siedzibie Oddziału Literackiego im. Józefa Czechowicza Muzeum Lubelskiego w Lublinie i wysłuchali wystąpień przedstawicieli władz miasta i województwa oraz prof. dr hab. Anny Tukiendorf. Głos zabrali także goście wspominając Sergiusza Riabinina. Dr Piotr Dymmel przypomniał natomiast postać Jana Riabinina – wybitnego archiwisty, historyka i kustosza Archiwum Państwowego w Lublinie.
Podczas uroczystości została także zaprezentowana wystawa poświęcona dorobkowi Jana i Sergiusza Riabininów oraz dziejom kamienicy przy ul. Złotej 3 w Lublinie.
Jan Riabinin archiwista, historyk, kustosz APL, wybitna postać kulturalnego i naukowego życia Lublina okresu międzywojennego
Jan Riabinin (psud. Eugeniusz Barroux) pochodził z wielonarodowościowej rodziny inteligenckiej. Dziadkowie pochodzili z Prus i Francji. Urodził się 22 sierpnia 1878 roku w Lublinie, w kamienicy przy ulicy Złotej 3 jako czwarte, ostatnie dziecko Sergiusza i Pauliny. Matka Jana, Paulina Stanisława Laura z domu Goetz, pracowała w Lublinie jako nauczycielka domowa od 1872 r., natomiast ojciec Sergiusz, który przybył do Lublina z Ukrainy w 1862 r., był rosyjskim urzędnikiem gubernialnym w Komisji do Spraw Włościańskich. Przyszli rodzice Jana pobrali się w 1872 roku.
J. Riabinin rozpoczął naukę w gimnazjum w Lublinie, gdzie jednym z jego nauczycieli był Hieronim Łopaciński, który zainteresował go historią miasta, a także wprowadził w arcana filologii klasycznej. Z powodu postępującej głuchoty młody Riabinin został wysłany w 1894 r. na leczenie do Moskwy, gdzie kontynuował edukację. Leczenie w Moskwie nie przyniosło spodziewanych efektów. W 1900 roku ukończył moskiewskie klasyczne gimnazjum z bardzo dobrymi wynikami. Kolejnym etapem nauki były rozpoczęte w 1901 r. studia historyczne na Uniwersytecie Moskiewskim, ukończone dyplomem z wyróżnieniem.
Po studiach, z dniem 17 listopada 1904 rozpoczął pracę w Archiwum Głównym Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Moskwie, gdzie spędził 14 lat (do końca 1918 r.) nad porządkowaniem Archiwum Królestwa Polskiego, na które składała się dokumentacja władz Rzeczypospolitej wywieziona po 1794 roku z Warszawy.
Zajmował się głównie porządkowaniem dokumentacji dotyczącej powstania kościuszkowskiego oraz polityki króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Szczególnym zainteresowaniem Riabinina cieszyła się bogata korespondencja króla z naczelnikiem powstania oraz z innymi ważnymi osobistościami tamtych czasów. W tym czasie był także niezwykle aktywnym członkiem Komisji Naukowej Polskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości i Kultury Polskiej w Moskwie (od 1915 r.). Owocem pobytu Riabinina w moskiewskim Archiwum Głównym Ministerstwa Spraw Zagranicznych była pierwsza część katalogu zatytułowanego Archiw Carstwa Polskago, opublikowany w 1914 roku, który stał się potem nieocenioną pomocą informacyjną dla delegacji polskich archiwistów, uczestniczących w akcji rewindykacyjnej w ZSRR w latach 1922-1935.
Podczas pobytu w Moskwie J. Riabinin utrzymywał żywe kontakty korespondencyjne ze swoim nauczycielem gimnazjalnym H. Łopacińskim, a także odwiedzał od czasu do czasu rodzinne miasto. Podczas tych krótkich pobytów w Lublinie katalogował rękopisy i starodruki znajdujące się w utworzonej w 1908 roku Bibliotece im. H. Łopacińskiego. Także w lubelskiej cerkwi dnia 16 kwietnia 1914 r. w wieku 35 lat zawarł związek małżeński z Taisą Krapiwin, poznaną w Moskwie nauczycielką IV Krestowskiej Szkoły Żeńskiej.
Przełomowy dla Rosji rok 1917 zastał Riabininów w Moskwie. Po zwycięstwie rewolucji zatwierdzono Jana na stanowisku starszego archiwisty w Archiwum Głównym MSZ, jednakże niepewne politycznie czasy skłoniły go do opuszczenia Moskwy. Zrezygnował z posady i wraz z żoną i dziećmi wyjechał do Mariupola na Ukrainie, gdzie przebywał w latach 1919-1921 i pracował w Biurze Statystycznym. Podczas pobytu na Ukrainie Riabinin zajmował się porządkowaniem mariupolskich ksiąg sądowych. Jak sam napisał uratował od zagłady archiwum byłego mariupolskiego sądu grodzkiego, a po przeniesieniu jego dokumentacji do odpowiedniego pomieszczenia zarządzał tymże archiwum. W roku 1921 podjął decyzję o powrocie do Polski.
Początkowo pracował w Archiwum Państwowym w Kielcach, skąd w dniu 1 grudnia 1921 r. został oddelegowany przez ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego do Archiwum Państwowego w Lublinie. Otrzymał tu stanowisko urzędnika kontraktowego VII stopnia i zajął się porządkowaniem ksiąg miejskich przechowywanych w gmachu powizytkowskim przy ul. Narutowicza 10.
Zaraz po tym wydarzeniu rozpoczął starania o uzyskanie obywatelstwa polskiego. Miało być ono dla niego przepustką do uczestnictwa w pracach komisji mieszanej, której zadaniem była rewindykacja polskich archiwaliów z terenu ZSRR. Riabinin jako były pracownik Archiwum Głównego Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Moskwie był pożądanym ekspertem w tej dziedzinie. Stąd też w sprawę nadania mu obywatelstwa osobiście zaangażował się dyrektor Archiwum Państwowego w Lublinie Stanisław Ptaszycki jak i Kierownik Wydziału Archiwów Państwowych Józef Paczkowski. Ostatecznie obywatelstwo zostało nadane J. Riabininowi i jego całej rodzinie przez wojewodę lubelskiego w 1922 r.
W Archiwum Państwowym w Lublinie J. Riabinin zajmował się porządkowaniem i opracowywaniem ksiąg zgromadzonych w I oddziale – staropolskich ksiąg miejskich lubelskich, a potem także XIX i XX w. akt administracji polskiej i rosyjskiej. Weryfikował sporządzone do nich pomoce ewidencyjne i informacyjne, w miarę potrzeb korygował zauważone braki i nieścisłości.
Wynikiem szczegółowych badań nad księgami radzieckimi i ławniczymi były prace naukowe opublikowane w serii Materiały do monografii miasta Lublina oraz kartkowe indeksy osobowe i rzeczowe pozostające do dziś nieocenioną pomocą w badaniach nad księgami staropolskimi. Zasługą J. Riabinina były także wydawnictwa o charakterze źródłowym, zbierające przywileje miejskie czy lauda radzieckie. Ponadto zawdzięczamy mu uporządkowanie dawnej dokumentacji przechowywanej w skarbcu magistrackim (na którą składały się głównie przywileje miejskie oraz akta cechowe). Ułożył także sumariusz praw i przywilejów miejskich lubelskich, który ukazał się pod tytułem Materiały do historii miasta Lublina 1317-1792 (1938 r.).
W zainteresowaniach naukowych Jana można wyróżnić trzy zasadnicze kierunki. Pierwszy wynikał z jego pracy zawodowej i dotyczył popularyzacji wiedzy na temat zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie. Wynikiem jego działalności na tym polu jest praca wydana w 1926 r. poświęcona podstawowym informacjom z dziejów archiwum lubelskiego oraz przechowywanym tu dawnym księgom miejskim, podobny charakter ma wydany 1931 r. Inwentarz ksiąg dawnych. Prace te spełniały prze długi okres rolę przewodnika po najstarszej części zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie. Ponadto wśród zainteresowań lubelskiego archiwisty znalazło się miejsce dla dziejów miasta Lublina i jego mieszkańców, również prowadzona przez niego działalność popularyzatorska, na łamach takich gazet jak „Głos Lubelski” czy „Ziemia Lubelska”, w głównej mierze poświęcona była historii miasta jego topografii, a także mieszkańcom Lublina. Duże zasługi ma J. Riabinin w dziedzinie poznania ustroju władz miejskich oraz dawnego prawa sądowego. Na uwagę zasługują tu takie jego prace jak Rada miejska lubelska w XVII w. Rada miejska lubelska w XVIII w., Prawo małżeńskie wedle praktyki miejskiej lubelskiej w XVII wieku, Z dziejów sądownictwa w dawnym Lublinie czy Materiały do lubelskiego słownika aktowego, zawierające szereg wyjaśnień źródłowych terminów stosowanych w ówczesnym sądownictwie i prawie miejskim. Dodatkowo J. Riabinin był czynnym członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Lublinie i brał aktywny udział w jego pracach, wydając drukiem przyczynki do dziejów miasta i uczestnicząc w zebraniach towarzystwa.
Jego praca na polu popularyzacji wiedzy o zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie oraz przyczynki do dziejów Lublina, a także wydawnictwa źródłowe oraz sumienna praca archiwalna zostały docenione, w wyniku czego dnia 1 stycznia 1928 r. otrzymał nominację na stanowisko kustosza.
Z pozostałych odznaczeń i nagród J. Riabinina warto wymienić Złoty Krzyż Zasługi, którym został uhonorowany 9 listopada 1932 r. przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Ponadto lubelska Rada Miejska uchwałą z 20 września 1937 r. przyznała Riabininowi nagrodę pieniężną, jako dar honorowy dla najlepszego znawcy przeszłości Lublina w wysokości 2,5 tys. złotych, a dnia 31 maja 1938 Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego przyznało mu Dyplom i Brązowy Medal Zasługi za długoletnią służbę.
Pogarszający się stan zdrowia Riabinina sprawił, że podjął decyzję o zakończeniu pracy zawodowej i przejściu w stan spoczynku z dniem 31 sierpnia 1938. Jan Riabinin zmarł 20 lipca 1942 r. w swoim domu przy ul. Złotej 3 w Lublinie i został pochowany na cmentarzu prawosławnym przy ul. Lipowej.
Dał się poznać jako wielki miłośnik miasta, jego dokumentalista i historyk, obrońca zabytków sztuki architektonicznej; człowiek, który poprzez swoją działalność zdobył powszechne uznanie i poważanie, a wszystko to na przekór wielu przeciwnościom, takim jak obca narodowość, niepełnosprawność. Prof. Bolesław Olszewicz umieścił nazwisko Jana Riabinina w sporządzonej po wojnie Liście strat kultury polskiej (Warszawa 1947, s. 268), odnotowuje go Polski Słownik Biograficzny i Słownik biograficzny miasta Lublina.
W 1959 roku Sergiusz Riabinin przekazał do zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie spuściznę aktową pozostałą po ojcu. Obecnie składa się ona na zespół archiwalny nr 627 pn. Spuścizna Jana Riabinina (archiwista Archiwum Głównego MSZ w Moskwie, od 1921 r. – Archiwum Państwowego w Lublinie). Niniejszy zespół liczy 73 j.a.. Składają się na niego m.in.: prace J. Riabinina, materiały warsztatowe, materiały ściśle związane z pracą archiwalną, korespondencja czy recenzje prac J. Riabinina .
Jan Riabinin był także autorem wierszy. Wśród niewielu zachowanych warto zacytować choćby ten z 1930 r. napisany w starym gmachu Archiwum przy ul. Narutowicza 10, który oddaje w pełni jego stosunek do wykonywanej pracy a właściwie misji jakim jest praca archiwisty:
W Archiwum
Zmienne przeszedł losy stary nasz budynek,
Dziś w nim manuskrypty w zwartym swym ordynku,
Stojąc nieruchomo nawiązują nici,
Z tym co już od dawna zakończyło życie.
Wypłowiałe karty budząc się w swej ciszy,
Poruszają, zda się, naszych dusz klawisze.
Na nich, na tych kartach, poprzez wieki wieków
Jakże kolorowe, epos lśni człowieka.
Bóg wybrańcom daje archiwisty szaty,
By wskrzeszali pilnie zapomniane lata,
Sercem się wczuwali w swoich przodków trudy,
W ich bolenia, smutki, troski i ułudy
Wizytki, luty 1930 r.
Bibliografia:
K. Gawarecka, Jan Riabinin – kustosz Archiwum Państwowego w Lublinie w 16 rocznicę zgonu, „Archeion” t. 29/1958, s. 212.
D. Magier, Jan Riabinin 1878-1942, „Archiwista Polski” Nr 4/1996, s. 87-93.
Słownik biograficzny miasta Lublina, Lublin 1993, s. 232.
(oprac. Agnieszka Konstankiewicz)
