Niewiele ponad tydzień temu, 1 kwietnia 2021 r., rozpoczął się Narodowy Powszechny Spis Ludności i Mieszkań. To pierwszy spis realizowany w głównej mierze za pomocą formularza internetowego, pozwalający na samospisanie się, istotne w okresie trwającej pandemii.
Tradycja spisywania ludności zamieszkującej I Rzeczpospolitą sięga lat 60-tych XVIII w. i na ziemiach polskich znajdujących się pod zaborami powtarza się systematycznie w wieku XIX i dwóch pierwszych dekadach kolejnego stulecia. Spisy zarządzane były przez państwa zaborcze, co siłą rzeczy oznaczało, że dotyczyły tylko tej części ludności polskiej, która zamieszkiwała w granicach Prus, Rosji i Austrii. Pierwszy Powszechny Spis Ludności po odzyskaniu niepodległości przez Polskę odbył się 30 września 1921 r. i z racji sytuacji politycznej nie objął części terenów Litwy i Górnego Śląska, znajdujących się poza granicami młodego państwa polskiego. Spis wykazał, że Rzeczpospolitą zamieszkiwało w tym czasie niespełna 25 700 000 osób, z czego Polacy stanowili niewiele ponad 69% ogółu ludności. Według Ustawy z 21 października 1919 r. o organizacji statystyki administracyjnej kolejny spis miał się odbyć w 1930 r., a następne co 10 lat.
Drugi, i za razem ostatni w okresie międzywojennym, Powszechny Spis Ludności odbył się 9 grudnia 1931 r. na mocy Ustawy z 14 października 1931 r. W stosunku do spisu z 1921 r. wprowadzono zmiany w kwestionariuszu kierowanym do obywateli RP, rezygnując m.in. z pytania o narodowość i gospodarstwa rolne. Spis wykazał, że w 1931 r. Polskę zamieszkiwało 32 107 252 osoby, z czego województwo lubelskie 2 464 936 osób. Kolejny spis powszechny miał się odbyć w 1940 r.
W zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie znaleźć można materiały archiwalne związane z obydwoma Spisami Powszechnymi. To dokumentacja aktowa, na którą składają się akty normatywne, wzory kwestionariuszy, odezwy informujące o celach spisu oraz dokumenty, którymi posługiwali się Komisarze spisowi. Poniższa galeria stanowi wybór najciekawszych akt, które zachowały się po spisach z 1921 i 1931 r.
Żródła:
1. Zespół nr 43, akta miasta Lubartowa;
2. Zespół nr 557, Akta Gminy w Spiczynie;
3. Zespół nr 571, Akta Gminy w Mełgwi;
4. Zespół nr 645, Państwowy Bank Rolny – Oddział w Lublinie.
Kwerenda w materiałach archiwalnych: Łukasz Mulak.
