Jarmarki w okresie średniowiecza były jedną z najważniejszych form organizacji wolnego handlu. Organizowano je każdego roku w określonych terminach, najczęściej przy okazji świąt kościelnych.
Przywileje nadawane dla miast przez władze świeckie i kościelne w sprawie organizacji jarmarków, gwarantowały bezpieczeństwo kupców i ich mienia. Z kolei zadaniem lokalnych władz miejskich było zadbanie o bezpieczeństwo dokonywanych transakcji oraz ograniczenie monopolu cechowego na sprzedaż towarów i produktów rzemieślniczych. Jarmark stanowił dla miasta doskonałą okazję do rozwoju, z uwagi na zauważalny wzrost wymiany handlowej oraz napływ nowych trendów kulturowych za pośrednictwem przybywających licznie kupców, często z różnorodnych kręgów cywilizacyjnych. W Królestwie Polskim tradycja organizowania jarmarków szczególnie silna była m.in. w Krakowie, Sandomierzu, Lwowie, Jarosławiu, Kazimierzu Dolnym, Toruniu czy Lublinie. Ten ostatni szczególnie zaznaczył się za sprawą sprzedaży zboża, wołów i węgierskiego wina.
Podstawowe kwestie organizacyjne regulowane były przez monarchów za pomocą wystawianych przez nich dokumentów. Spora ich ilość to okres panowania dynastii Jagiellonów. W zasobach Archiwum Państwowego w Lublinie znajduje się wiele istotnych dokumentów wystawianych przez przedstawicieli tej dynastii dla Lublina. Jednym z istotniejszych jest ten wystawiony przez Kazimierza Jagiellończyka 30 VI 1448 r., który ustanawiał dodatkowe terminy jarmarków. Decyzja ta była podyktowana gigantycznym pożarem, który nawiedził Lublin w tym czasie oraz chęcią ulżenia mieszkańcom miasta w trudnym okresie. Król Kazimierz ustanawiał dokumentem cztery jarmarki: dwa 8-dniowe i dwa-16 dniowe, na dodatek zwalniając kupców dwóch z nich od opłat celnych. Inne dokumenty wydawane w kolejnych latach przez Jana Olbrachta, Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunta Starego czy Zygmunta Augusta, dotyczyły różnorodnych kwestii, w tym m.in. rozstrzygania sporów między przedstawicielami władz centralnych a władzami miasta odnośnie organizacji jarmarków, zwrotu nielegalnie pobranych towarów w formie opłat celnych, sporów pomiędzy miastami jarmarcznymi o przybywających kupców, czy też regulację kwestii związanych z nałożeniem czy zwolnieniem z ceł pobieranych na rzecz skarbu królewskiego. Poniżej zostały zaprezentowane przykładowe dokumenty, a ich dokładny opis wraz ze szczegółowymi danymi odnośnie ich kwestii technicznych można znaleźć na stronie: lac.lublin.pl w zakładce DOKUMENTY.
W miarę upływu lat i stopniowej poprawie środków komunikacji oraz zmianie form obrotu gotówkowego i handlowego, jarmarki zaczęły powoli odchodzić do lamusa. Ich rolę przejęły wyspecjalizowane giełdy a następnie domy towarowe, w których handel odbywał się na skalę międzynarodową a nie tylko w wąskim, lokalnym zakresie. Jednakże jarmarki nadal pozostawały w świadomości władz miast i ich mieszkańców jako przedsięwzięcia przynoszące wymierne skutki ekonomiczne i kulturowe. Ideę jarmarków próbowały przywrócić władze zaboru austriackiego. W „Uwiadomieniu” z 5 I 1804 r. czytamy: „Gdy w ostatnich czasach rządu polskiego jarmarki lubelskie, niegdyś tak sławne, z różnych przyczyn zaniedbane zostały, magistrat więc lubelski uważając, iż przez wrócenie do pierwszego stanu jarmarków los obywatelów ulepszonym, zaludnienie miasta pomnożone, handel i przemysł krajowy tym pewniej wzrost swój odzyskają…”. Tym samym mamy pewne dowody na to, że pewne próby odzyskania dawnego splendoru miejskich jarmarków były podejmowane. W takie działania zaangażowane były władze państwowe i miejskie oraz sami mieszkańcy.
W czasach bardziej nam współczesnych idea jarmarku jako przedsięwzięcia łączącego różne kultury i ludzi znalazła swoje odzwierciedlenie w odbywającym się corocznie festiwalu zwanym „Jarmarkiem Jagiellońskim”. Odbywa się on w Lublinie, jako jednym z miast o bogatej tradycji jarmarcznej, na co już wcześniej zwrócono uwagę. Podczas festiwalu organizowane są pokazy tańca i koncerty muzyczne oraz prezentowane dobra materialnej i duchowej kultury ludowej. W zamyśle twórców ma to służyć przekazywaniu wiedzy w kontakcie bezpośrednim i budowie więzi międzyludzkich oraz popularyzowaniu wzorów oraz elementów zapomnianej już w wielu miejscach kultury ludowej. Najważniejsza w festiwalu jest jednak relacja z drugim człowiekiem, która w dobie wszechobecnego pośpiechu, cyfryzacji stosunków międzyludzkich i powszechnego braku czasu jest nie do przecenienia.
Tekst: dr Bartosz Staręgowski
Opracowanie graficzne skanów: dr Bartosz Staręgowski
Źródła ilustracji:
1. Akta miasta Lublina, Dokumenty Miasta Lublina, sygn. 10
2. Akta miasta Lublina, Dokumenty Miasta Lublina, sygn. 22
3. Akta miasta Lublina, Dokumenty Miasta Lublina, sygn. 25
4. Akta miasta Lublina, Dokumenty Miasta Lublina, sygn. 69
5. Akta miasta Lublina, Dokumenty Miasta Lublina, sygn. 87
6. Akta miasta Lublina, Dokumenty Miasta Lublina, sygn. 91
7. Akta miasta Lublina, Dokumenty Miasta Lublina, sygn. 101
8. Akta miasta Lublina, Urząd Municypalny i magistrat Miasta Lublina, 1809-1874, sygn. 1374
