Wspominając oficerów wojska polskiego zamordowanych w Katyniu przez NKWD, nie sposób pominąć osoby Józefa Serugi (1886-1940). Historyk, archiwista, oficer wojska polskiego, był postacią niezwykle zasłużoną dla rewindykacji i zabezpieczenia zasobu archiwalnego tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
W młodości studiował na Wydziale Inżynierskim Politechniki Lwowskiej oraz historię na Uniwersytecie Jagiellońskim, którą ukończył w 1912 r. Następnie doktoryzował się na wspomnianej uczelni i w 1914 r. obronił doktorat. Następnie od 1923 r. służył w służbach łączności wojska polskiego aż do 1929 r. kiedy przeszedł w stan spoczynku. W 1925 r. otrzymał stopień podpułkownika. Od 1909 r. związany zawodowo i hobbystycznie z archiwami. Dzięki jego zaangażowaniu w rewindykację i zabezpieczenie archiwaliów udało się uratować wiele cennych zbiorów, m.in. ten należący do Augusta Potockiego, właściciela Jabłonnej i Zatora. W trakcie I wojny światowej służył w armii austriackiej. W czasie służby dbał o bezpieczeństwo materiałów archiwalnych i chronił je przed zniszczeniem. Jako archiwista objazdowy podjął energiczne kroki w celu zlokalizowania a następnie ochrony zbiorów, w tym celu w latach 1917–18 odwiedził kilkanaście miejscowości położonych na terenie zaboru austriackiego począwszy od Częstochowy na Chełmie skończywszy. Jego działalność zahamowała proces masowego niszczenia akt władz rosyjskich, a także przekazywania na makulaturę akt austriackich.
2 IX 1918 r. stanął na czele Sekcji Archiwalnej Komisji Likwidacyjnej w Lublinie i w ramach obowiązku zajmował się organizacją „archiwum miejscowego” w Lublinie. Położył duże zasługi w zmianie trudnej sytuacji lokalowej lubelskiego archiwum, doprowadzając do pozyskania nowych lokali i remontu klasztoru powizytkowskiego. Jesienią 1919 r. udał się do Wilna po część zasobu lubelskiego archiwum wywiezionego w 1887 r. W październiku konwojował akta z Wilna do Lublina i dbał o ich bezpieczny transport. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej sprzeciwiał się postępowaniu żołnierzy, którzy dopuszczali się niszczenia akt.
Po wybuchu II wojny światowej został zmobilizowany i przydzielony do 5. batalionu telegraficznego. Ranny w trakcie bombardowania Lwowa we wrześniu 1939 r., dostał się do niewoli sowieckiej a następnie trafił do obozu w Kozielsku. W kwietniu 1940 r. został zamordowany wraz z pozostałymi oficerami wojska polskiego w lesie katyńskim. Pośmiertnie został awansowany do stopnia pułkownika. 17 IX 2009 r. w Alei Dębów Katyńskich posadzono drzewo upamiętniające pułkownika Serugę.
Los Józefa Serugi jak i wielu innych polskich obywateli zamordowanych w Katyniu, przez lata skrzętnie ukrywany był przez władze sowieckie. Do ekshumacji pomordowanych oficerów doszło w 1943 r., kiedy to Polski Czerwony Krzyż rozpoczął prace w celu ustalenia i zidentyfikowania ofiar spoczywających we wspólnej mogile w lesie katyńskim. Listy PCK, które trafiły do lubelskiego okręgu znajdują się w zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie i można zapoznać się z ich treścią pod adresem: https://lublin.ap.gov.pl/nauka-popularyzacja-i-edukacja/galerie-online/listy-katynskie-w-zasobie-archiwum-panstwowego-w-lublinie/
W ubiegłym roku obchodziliśmy okrągłą 80. rocznicę Zbrodni Katyńskiej. W związku z tym w archiwum Państwowym w Lublinie został przygotowany filmik na ten temat, który można obejrzeć na platformie internetowej YouTube:
Autor tekstu: dr Bartosz Staręgowski
Źródło:
- Pismo Dyrektora Archiwum Państwowego w Lublinie do Dowódcy Generalnego Okręgu Wojskowego potępiające niszczenie archiwaliów lubelskich, znajdujących się w klasztorze karmelitanów, przez żołnierzy – 1919 r., Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939[1940-1965], sygn. 111.
