Grudzień 1981 r. zapisał się negatywnymi zgłoskami w polskiej powojennej historii. Mimo obficie padającego śniegu i trzaskającego za oknem mrozu, temperatura walki politycznej była dość wysoka. Generał Wojciech Jaruzelski 13 grudnia ogłosił wprowadzenie stanu wojennego, który w zamierzeniach jego architektów miał doprowadzić do uspokojenia sytuacji wewnętrznej. W 2021 r. mija 40 lat od tych wydarzeń. Przy tej okazji warto przyjrzeć się dwóm najważniejszym aktorom ówczesnej sceny politycznej. Z jednej strony władza komunistyczne, która podporządkowała sobie większość dziedzin życia, z drugiej powstały w 1980 r. opozycyjny Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”.
Jego powstanie związane jest z wydarzeniami dziejącymi się w lipcu 1980 r. na Lubelszczyźnie i w sierpniu tegoż roku na Pomorzu. „Solidarność” połączyła rozproszone do tej pory ośrodki opozycyjne i stała się główną przeciwwagą dla wszechwładnej partii. Walka toczył się nie tylko na ulicach ale także w sferze kultury i ludzkiej świadomości. Do tego celu wykorzystywano szeroką gamę środków propagandowych w tym rysunek satyryczny, afisz, plakat czy ulotkę. Wzrost znaczenia „Solidarności” miało przyhamować wprowadzenie stanu wojennego. Zamiar się jednak nie sprawdził, bo opozycjoniści rozpoczęli działania w podziemiu, kolportując materiały prasowe i propagandowe poza głównym obiegiem. Stan wojenny ostatecznie zniesiono, ale problemy kraju socjalistycznego nie zniknęły. Pogłębiający się kryzys spowodował, że coraz bardziej zaczęła dojrzewać idea porozumienia. W 1989 r. przystąpiono do rozmów, które doprowadziły do pierwszych, częściowo wolnych wyborów a w konsekwencji do transformacji ustrojowej. „Solidarność” wreszcie mogła zatriumfować, a 10 lat które minęły od jej powstania stały się solidną dawką doświadczeń, z walki o wolność na wielu frontach.
W zasobach Archiwum Państwowego w Lublinie znajduje się wiele materiałów związanych z wydarzeniami lipca 1980 r., strajkami i protestami społecznymi, formami walki propagandowej czy też wprowadzeniem stanu wojennego i wyborami w czerwcu 1989 r. W dużej mierze jest to materiał ulotny w postaci ulotek, plakatów czy afiszy. Bardzo dużą grupę interesujących materiałów stanowią rysunki satyryczne, kolportowane jako ulotki bądź też stanowiące warstwę ilustracyjna okładek biuletynów „Solidarności”. Oprócz tego typu materiałów można odnaleźć wiele innych równie interesujących jak teleksy informacyjne, pisma strajkujących zakładów pracy, biuletyny informacyjne czy nawet wiersze i piosenki opozycyjne. Wśród zespołów najwięcej materiałów możemy odnaleźć w zespołach: Zbiór plakatów, druków ulotnych i afiszów KW PZPR w Lublinie, KW PZPR w Lublinie, oraz dwóch spuściznach prywatnych: Kolekcja Włodzimierza Blajerskiego dotycząca NSZZ „Solidarność” oraz Spuścizna Mikołaja Spóza. Autorem wystawy oraz jej opracowania graficznego jest dr Bartosz Staręgowski. Kwerenda została wykonana przez Seweryna Jezierskiego, Roberta Jopa, Agnieszkę Konstankiewicz, Anetę Kowalczyk, Joannę Kowalik-Bylicką, Bartosza Staręgowskiego oraz Katarzynę Szczepańską. Skany wykonali: Seweryn Jezierski, Aneta Kowalczyk, Marek Krzykała, Bartosz Staręgowski, Katarzyna Szczepańska oraz Sylwia Winiarska.
