Dorobek wydawniczy Archiwum Państwowego w Lublinie powiększył się o nową publikację, której celem jest przybliżenie historii dóbr radzyńskich, jednego z większych majątków w powiecie, ale również miejsca pracy i rodzinnego „domu” kilku pokoleń mieszkańców miasta i poszczególnych wiosek na przestrzeni XVIII, XIX i XX w.
Historia dóbr jest tu również pretekstem do ukazania postaci ich właścicieli. Rekonstrukcja biografii Stanisława Antoniego Szczuki, Marianny i Eustachego Potockich, ich synów: Kajetana, Stanisława Kostki, Jana Nepomucena Eryka, księżny Anny z Zamoyskich Sapieżyny, jej córki Anny, żony księcia Adama Jerzego Czartoryskiego oraz Antoniego, Stanisława Floriana, Zofii i Bronisława Szlubowskich, to niejednokrotnie przyczynek do biografistyki ziemiaństwa.
Podjęte zagadnienie nie było dotąd przedmiotem całościowych opracowań. Niniejsza rozprawa jako pierwsza stara się ukazać powstanie i historię dóbr Radzyń, ustalając jednocześnie przebieg ich własności od początku aż do likwidacji w myśl dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 1944 r. Opowieść wiedzie więc od czasów ukształtowania włości, poprzez ich rozkwit w dobie Rzeczypospolitej szlacheckiej, a następnie trudne lata towarzyszące jej upadkowi i odbudowę po zniszczeniach I wojny światowej oraz rozwój już w wolnej Polsce.
Temat pracy ujęto w pięciu rozdziałach. Rozdział pierwszy – wprowadzający – przedstawia genezę powstania dóbr. Drugi z rozdziałów przybliża postaci właścicieli majątku. W części tej znalazły się również fakty związane z ich działalnością publiczną. Rozdział trzeci przybliża rozwój terytorialny majątku i zmiany, jakie zachodziły w jego granicach od czasów Stanisława Antoniego Szczuki aż do likwidacji w 1944 r. Można tu także znaleźć informacje dotyczące miasta, poszczególnych wiosek, folwarków oraz ich mieszkańców. Kolejny rozdział – czwarty – poświęcony został gospodarce w dobrach radzyńskich. Omówiono tu zagadnienia związane z prowadzoną w majątku produkcją roślinną, hodowlaną i leśną, a także z rozwojem przemysłu. Przybliżono również sposób zarządzania majątkiem i ludzi, którzy tu pracowali. W rozdziale piątym – ostatnim – starano się natomiast przedstawić dobra w dobie reform, od ukazów carskich wprowadzających uwłaszczenie włościan w XIX w. po reformy rolne w okresie międzywojennym. Tę część rozważań zamknął podrozdział przedstawiający kres dóbr w wyniku dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.
Wydanie pracy było możliwe dzięki finansowemu wsparciu Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych.
Dobra ziemskie Radzyń. Historia majątku od XVIII do XX wieku. Joanna Kowalik. Lublin 2015, ss. 295 : il., ISBN 978-83-64806-64-3 (APL), 978-83-938833-5-6 (NDAP); cena: 30 zł
