Spieszymy Państwa poinformować, że drugi zespół przechowywany w naszym Archiwum trafił na Listę Krajową Programu UNESCO ,,Pamięć Świata”. To Trybunał Koronny Lubelski 1579-1811.
Na Listę IV edycji Programu wprowadziliśmy dwa zespoły archiwalne reprezentujące odmiennych twórców i zróżnicowane materiały archiwalne. Pierwszy z nich powstał w wyniku działalności gospodarczej rodu Zamoyskich, drugi to pozostałość po najwyższej instancji sądowniczej w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej.
Trybunał Koronny Lubelski (Iudicium Ordinarium Generale Tribunalis Regni) powstał w 1578 r. na sejmie walnym warszawskim, kiedy król Stefan Batory, jako najwyższy sędzia (iudex supremus), zrzekł się dotychczasowych uprawnień w dziedzinie sądownictwa na rzecz stanowego sądu szlacheckiego. Trybunał Lubelski funkcjonował przeszło trzy wieki, a ostatnia jego sesja odbyła się w roku 1794.
Trybunał Lubelski był najwyższą instancją apelacyjną od wyroków szlacheckich sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich, zarówno w sprawach cywilnych, jak i karnych. W aktach znajdziemy obydwa ich rodzaje. Rozpatrywał sprawy wnoszone przez szlachtę i duchowieństwo z Małopolski i województw wschodnich I Rzeczypospolitej. Oprócz Trybunału Lubelskiego działał na podstawie tych samych podstaw prawnych i takich samych zasad Trybunał Koronny w Piotrkowie, obsługujący terytorium Wielkopolski, Mazowsza i ziem pruskich.
Po działalności Trybunału Koronnego Lubelskiego pozostały przede wszystkim akta luźne. Spośród ksiąg, które były podstawową formą dokumentowania spraw, zachowało się jedynie 4 woluminy. Reszta uległa zniszczeniu podczas powstania warszawskiego we wrześniu 1944 r. Materiały te stanowią unikalne źródło archiwalne do badań nad historią polskiego sądownictwa w dawnej Rzeczpospolitej. O wyjątkowości zespołu świadczy też fakt, że ma on ogromną wartość do poznania dziejów magnaterii, stanu szlacheckiego i duchownego ze znacznej części obszaru I Rzeczypospolitej.
Akta Trybunału Koronnego pochodzą z lat 1579-1811. Składają się na 1650 jednostek aktowych. Materiały te stanowią jedną z bardziej znaczących grup akt związanych z sądownictwem szlacheckim okresu przedrozbiorowego. O tyle istotną, że oddającą przebieg spraw wnoszonych przez szlachtę i duchowieństwo z ziem stanowiących jego właściwość terytorialną.
Zespół akt Trybunału Koronnego w okresie staropolskim przechowywano w Lublinie. Księgi przeznaczone do bieżącego urzędowania podczas sesji sądowych w kancelarii sądowej, natomiast archiwum, w specjalnie na ten cel wybudowanym skrzydle klasztoru oo. Dominikanów. W 1827 r. złożono Archiwum Akt Dawnych w Lublinie. We wrześniu 1835 r. Komisja Sprawiedliwości uznała, że jako „tyczące się całego kraju”, powinny znajdować się w Archiwum Akt Dawnych w Warszawie. Przekazanie ksiąg w związku z tym nastąpiło w 1836 r. Akta Trybunału przechowywano w AGAD do II wojny światowej. W czasie powstania warszawskiego księgi Trybunału Koronnego zostały przeniesione do piwnic budynku i umieszczone w sali, która była wykonana z ogniotrwałych materiałów. Mimo to, 2 IX 1944 r. budynek Archiwum Głównego został podpalony, a zgromadzone w nim archiwalia doszczętnie spłonęły.
Po wywiezieniu ksiąg trybunalskich do Warszawy, w Archiwum Akt Dawnych w Lublinie pozostały jedynie fragmenty akt, tzw. dissoluta trybunalskie. W 1887 r. na rozkaz władz carskich zostały przekazane do Archiwum Centralnego w Wilnie. Powróciły do Lublina dopiero w 1919 r., kiedy została odbudowana sieć archiwów państwowych po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
Więcej szczegółów na stronie facebookowej oraz stronie https://www.pamiecpolski.archiwa.gov.pl/. Serdecznie zapraszamy.
