Biblioteka Archiwum Państwowego w Lublinie
Dwa lata po utworzeniu Archiwum Państwowego w Lublinie, w 1920 r. uruchomiono w nim pracownię naukową i bibliotekę. Księgozbiór utworzono z egzemplarzy znalezionych w Archiwum, otrzymanych z biblioteki pobazyliańskiej oraz zakupionych na bieżące potrzeby archiwistów.
Z uwagi na cel i zadania, do których została powołana, należy do typu bibliotek specjalnych, gromadzących i udostępniających materiały biblioteczne z określonej dziedziny wiedzy wąskiej grupie użytkowników. Biblioteka archiwalna powinna zaspakajać potrzeby pracowników archiwum podczas realizacji ich bieżących zadań i w trakcie prowadzonych badań naukowych oraz służyć pomocą osobom korzystającym z akt.
Ze specyfiki biblioteki wynika charakter gromadzonych zbiorów – przede wszystkim prac z zakresu archiwistyki i najważniejszych pozycji z nauk pomocniczych historii (w tym: genealogii, dyplomatyki, sfragistyki, chronologii, demografii), historii Polski i regionu, wydawnictw prawno-ustrojowych oraz wydawnictw źródłowych, materiałów bibliotecznych proweniencyjnie, chronologicznie i tematycznie zgodnych z posiadanym zasobem aktowym. O ile zakres treściowy kupowanych książek jest zgodny z profilem biblioteki to przy przyjmowaniu materiałów od darczyńców nie zawsze przestrzega się obowiązujących kryteriów, co wynika z konieczności zaspakajania bieżących i przewidywanych potrzeb czytelników.
W księgozbiorze liczącym pod koniec 2013 r. ponad 14740 woluminów wydawnictw zwartych, 915 tytułów czasopism oraz 235 tytułów starodruków znajduje się bogaty zbiór historyczny, o dużej wartości naukowej. Jego znaczącą część stanowią drukowane źródła prawne i wydawnictwa urzędowe władz polskich oraz zaborczych (rosyjskich i austriackich) i władz niemieckich z czasów okupacji hitlerowskiej (w tym licznie reprezentowane Polnoe sobranija i Svody zakonow Rossijskoj Imperii, i szczególnie cenne, ponieważ nie zachowały się akta – „Dzienniki Urzędowe Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego” z lat 1929-1939. Wśród opublikowanych po 1944 r. przepisów prawnych dominują kompletne roczniki „Dzienników Ustaw” i „Monitorów Polskich” oraz dzienników urzędowych dla województwa lubelskiego. W zbiorach zachowały się schematyzmy („Ordo Divini”, „Elenchus”) dla diecezji lubelskiej pomocne w badaniach z zakresu XIX-wiecznej administracji kościelnej. Licznie są reprezentowane najważniejsze wydawnictwa źródłowe, dla różnych epok historycznych (wśród serii m.in.: „Pomniki dziejowe Polski”. Seria 2, „Zbiór dokumentów małopolskich”, „Lustracje dóbr królewskich XVI-XVIII w.”, „Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej”, „Materiały do dziejów wsi polskiej”, „Materiały i dokumenty do dziejów powstania styczniowego”).
Biblioteka posiada pokaźny zbiór wydawnictw do dziejów Lublina i regionu. Wśród zgromadzonych książek znajdują się m.in. S. Z. Sierpińskiego, Obraz miasta Lublina (reprint z 1839 r.), W. K. Zielińskiego, Monografia Lublina (1878 r.), K. Boniewskiego, Lublin w pamiątkach (ca. 1859 r.), F. Schöller, M. O. Vandrey, Führer durch die Stadt Lublin, (1942), rękopis G. Wereżyńskiego, Historyczne opisanie miasta Lubartowa (1885 r.), maszynopis powielony Mikołaja Stworzyńskiego, Opisanie statystyczno-historyczne dóbr Ordynacyi Zamoyskiey, t.1-3 (1834 r.), sześciotomowe Dzieje Lubelszczyzny (1974-1995) , J. A. Wadowskiego, Kościoły lubelskie (1907 r.). Dużo informacji dla badaczy historii regionalnej wnoszą czasopisma lokalne („Głos Lubelski”, „Ziemia Lubelska”, „Kalendarz Lubelski”, „Rocznik Lubelski”, „Lubartów i Ziemia Lubartowska”) oraz publikacje urzędowe dla terenu Lubelszczyzny („Dziennik Gubernialny Lubelski”, „Pamjatnaja Kniżka Ljublinskoj Gubernii”), kalendarze, publikacje statystyczne (w tym: „Obzor Ljublinskoj Gubernii”, spisy powszechne Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r. i 1931 r.).
Uzupełnieniem materiałów archiwalnych są przechowywane w bibliotece statuty, regulaminy, sprawozdania etc. dla podmiotów działających na terenie Lubelszczyzny. Cenną pomoc stanowią informatory – książki adresowe, książki telefoniczne, urzędowe wykazy miejscowości, słowniki rzeczowe (w tym Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich), encyklopedie ogólne i dziedzinowe oraz niezbędne ze względu na zasób aktowy słowniki językowe. Dużą wartość informacyjną mają gromadzone bibliografie, w tym: Bibliografia Polska Estreicherów, bibliografie dziedzinowe (historii Polski, archiwistyki, nauk pomocniczych historii), bibliografie regionalne (Lubelszczyzny).
Specjalistyczny warsztat pracy archiwisty stanowią publikacje teoretyczne z zakresu archiwistyki i archiwoznawstwa, uzupełnione o drukowane pomoce archiwalne (inwentarze, informatory i przewodniki po zasobie) przekazywane przez NDAP, archiwa należące do państwowej sieci archiwalnej, instytucje i stowarzyszenia (m.in. Centralne Archiwum Wojskowe, Instytut Pamięci Narodowej, Instytut Hoovera) oraz archiwa zagraniczne.
Biblioteka dysponuje dużym zbiorem czasopism i wydawnictw seryjnych wydawanych przez archiwa polskie (w tym: „Rocznik Archiwalno-Historyczny Centralnego Archiwum Wojskowego”,” Biuletyn Archiwum PAN”), a także archiwa zagraniczne („Fontes. Izvori za hrvatsku powijest”, „Archivni Časopis”, „Arhivski Vjesnik”). Gromadzi tytuły wydawane przez instytucje naukowe i środowiska związane z dziedziną archiwalną („Archiwista Polski”, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, „Archiwa-Kancelarie-Zbiory”).
Biblioteka Archiwum Państwowego w Lublinie jest biblioteką naukową gromadzącą wszelkie publikacje dotyczące piśmiennictwa i innych zagadnień związanych z archiwami i z archiwistyką, przez co pełni rolę ośrodka informacji specjalistycznej. Służy rozwojowi i potrzebom nauki realizując funkcję informacyjną w różnorodnych formach, dokumentuje dorobek naukowy własnych pracowników, upowszechnia i promuje osiągnięcia Archiwum. Zadaniom tym służą działania polegające na sporządzaniu opisów bibliograficznych do katalogów bibliotecznych, dokumentacji zbiorów poprzez cykliczne, co miesięczne zamieszczanie wykazów nabytków na tablicy informacyjnej oraz na stronie internetowej Archiwum, tworzenie zestawień bibliograficznych zawierających opisy publikacji własnych wydanych przez Archiwum i jego pracowników, zawieranie porozumień umożliwiających innym instytucjom propagowanie działalności wydawniczej lubelskiego Archiwum, uczestniczenie w targach książki. W 2008 r. ukazała się drukiem Bibliografia publikacji pracowników Archiwum Państwowego w Lublinie 1918-2008.
(powżyszy tekst jest skrótem artykułu, który ukazał się w nr 11 (luty 2014) Biuletynu Informacyjnego APLA)