Dokładnie sto lat temu, 7 lutego 1919 roku, Naczelnik Państwa Józef Piłsudski podpisał „Dekret o organizacji archiwów państwowych i opiece nad archiwaliami”.
Uchwalony na posiedzeniu Rady Ministrów 31 stycznia 1919 roku dokument był wyrazem najpilniejszych potrzeb kształtującej się administracji odradzającego się państwa polskiego. Zabezpieczenie i uporządkowanie wytworzonych materiałów archiwalnych było dla rządu zadaniem priorytetowym, a tworząca się sieć archiwów państwowych miała w krótkim czasie stać się fundamentem sprawnie działającej administracji. Na mocy dekretu z 7 lutego 1919 r. powołano następujące archiwa o charakterze centralnym: Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Skarbowe, Archiwum Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Archiwum Wojskowe. Z kolei w Lublinie, Piotrkowie, Płocku i we Lwowie utworzono archiwa państwowe. Warto przypomnieć, że lubelskie archiwum zostało powołane na mocy reskryptu Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego z 31 lipca 1918 roku, który to dokument został przez dekret Naczelnika Państwa potwierdzony.
Utworzenie sieci archiwalnej było procesem złożonym, wymagającym ogromnego zaangażowania władz centralnych. Dlatego przy Ministrze Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powstał Wydział Archiwów Państwowych. Do jego zadań należał nadzór nad działalnością archiwów i instytucji publicznych przechowujących materiały archiwalne, ratowanie najcenniejszych dokumentów, a także udział w procedurze rewindykacji archiwaliów, które w przypadku zasobu lubelskiego archiwum znajdowały się w dużej części w Rosji. W pierwszych latach kształtowania się sieci archiwalnej w Polsce na Wydziale Archiwów Państwowych spoczywała odpowiedzialność przede wszystkim za skonstruowanie takich rozwiązań prawnych i regulacji, które pozwoliłyby na sprawne działanie podległych mu archiwów i urzędów. W dalszej kolejności pracownicy Wydziału mieli przygotować ustawę o ochronie zabytków archiwalnych, a także gromadzić informacje na temat dokumentów, które nie zostały objęte opieką archiwów państwowych. Z kolei sami archiwiści mieli za zadanie udzielanie wszelkich porad dotyczących zabezpieczenia i konserwacji zbiorów. Co ciekawe, dekret zobowiązywał ich także do prowadzenia kwerend zarówno dla instytucji publicznych, jak i osób prywatnych. Ponadto dużą wagę przywiązywano do działalności naukowej i wydawniczej archiwów państwowych.
Obecnie archiwa państwowe realizują swoją misję poprzez kształtowanie państwowego zasobu archiwalnego, co nakłada na nie obowiązek nadzoru nad dokumentacją archiwalną, ewidencjonowanie, opracowanie, zabezpieczenie i udostępnianie materiałów archiwalnych. Archiwa prowadzą także prace naukowe i wydawnicze oraz działalność w zakresie popularyzacji wiedzy o zasobie. Współczesna sieć archiwalna to trzy archiwa o charakterze centralnym: Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Narodowe Archiwum Cyfrowe oraz 30 archiwów państwowych, którym podlega 39 oddziałów zamiejscowych i 3 ekspozytury.
Źródło skanów: Archiwum Akt Nowych, Dekrety (wydawane przez Naczelnika Państwa) tom. 1, sygn. 36
