Artykuł trzeci Ustawy Rządowej, znany pod nazwą Ustawy o miastach, zmieniał diametralnie funkcjonujące do tej pory stosunki prawne, którym podlegali mieszczanie. Sama koncepcja poszerzenia praw miast i ich mieszkańców wyszła z magistratu miasta Warszawy, który postulował, aby w obliczu ciężkiego kryzysu gospodarek miejskich przywrócić im dawne przywileje, umożliwiając im tym samym ponowny rozkwit. Inspiracją dla tego pomysłu była broszura autorstwa Michała Świniarskiego, prawnika badającego przywileje miejskie oraz ich wpływ na funkcjonowanie miast na przestrzeni dziejów. Szeroką inicjatywą wykazał się prezydent stolicy Jan Dekert, który nawiązał kontakt z autorami konstytucji i po uzyskaniu ich zgody zdecydował się zaprosić do Warszawy przedstawicieli wszystkich miast koronnych. Dzięki sprawnie zorganizowanej akcji informacyjnej wieści bardzo szybko rozeszły się po całym kraju. Kiedy pozostałe miasta wiedziały już o sprawie, 27 X 1789 r. magistrat Warszawy wysłał do nich zaproszenie, w którym prosił o przybycie delegatów na zjazd w dniu 24 listopada. Rada Miasta Lublina już w lecie 1789 r. zadecydowała o wysłaniu delegacji, w której znaleźć się mieli radca Michał Lamprecht i ławnik Stanisław Trojański. Niestety w zjeździe ostatecznie nie wzięli udziału, a Lublin reprezentował radca Jakub Lewandowski.
Efektem zjazdu był podniosły akt zjednoczenia miast koronnych, przypominający szlacheckie konfederacje. W memoriale aktu zjednoczeniowego zawarto szereg postulatów środowiska mieszczańskiego, w tym nadanie przywilejów, własnego prawodawstwa, reprezentacji w parlamencie oraz poszerzenia samorządu miejskiego. Po zakończeniu zjazdu wszyscy delegaci na czele z Janem Dekertem zorganizowali tzw. „czarną procesję”, która przemaszerowała na Zamek Królewski, gdzie wręczyła spisany memoriał królowi, a następnie marszałkowi Stanisławowi Małachowskiemu oraz senatorom. Działania zjazdu delegatów znalazły swe odzwierciedlenie w konstytucji. Jej zapisy zapewniały im faktycznie więcej praw, rozszerzały samorząd oraz dawały pewną, choć nieco okrojoną reprezentację w sejmie. Uregulowano sprawy przechodzenia przedstawicieli mieszczaństwa w szeregi szlachty oraz zapewniono wszystkim mieszkańcom miast jednakowy status prawny. Najważniejszym punktem był ten, który zapewniał mieszczanom wolność osobistą i pełnię praw obywatelskich. Postulaty delegatów, choć niezrealizowane w pełni, były ogromnym postępem od 1505 r., czyli uchwalenia konstytucji Nihil novi, dającej szlachcie prawie nieograniczoną władzę w wielu aspektach działalności państwa, w tym regulacji statusu miast i prawa miejskiego. Warto jednak wspomnieć, że wprowadzone zmiany obowiązywały jedynie w przypadku miast królewskich i nie zmieniały stanu prawnego w miastach prywatnych.
 |
Uchwała Rady Miasta Lublina w sprawie wysłania delegacji do Warszawy, Lublin 7 VIII 1789 r. (Akta miasta Lublina, Kancelaria Rady Miejskiej, sygn. 239) |
  |
Memoriał przygotowany przez Zjazd Delegatów Miast Koronnych, Warszawa 24 XI 1789 r. (Akta miasta Kazimierza Dolnego, sygn. 28) |
  |
„Prawo o miastach” uchwalone podczas sesji Sejmu Czteroletniego, 18 IV 1791 r. (Akta miasta Kazimierza Dolnego, sygn. 28) |