Tradycje Konstytucji 3 maja w II RP

Pielęgnowanie tradycji i dorobku Konstytucji 3 maja odbywało się jeszcze przed ostatnim rozbiorem Rzeczypospolitej. W 1792 r. w wielu miastach organizowano obchody rocznicy konstytucji, a w trakcie najznakomitszej uroczystości w stolicy król Stanisław August Poniatowski wmurował kamień węgielny pod budowę kościoła Najwyższej Opatrzności, który z jednej strony miał być wotum dziękczynnym, a z drugiej przypominać o doniosłości aktu dla państwa polskiego. Zaborcy starali się wymazać pamięć o konstytucji z powszechnej świadomości, a wszelkie próby organizacji obchodów tego święta były zakazane. Odwilż przyniósł dopiero 1916 r., kiedy to władze państw zaborczych zajęte walką między sobą na frontach I wojny światowej przestały zwalczać lokalne inicjatywy upamiętniające akt 3 maja.
W Warszawie zorganizowano największy pochód trzeciomajowy w historii, a w innych miastach dawnej Rzeczypospolitej również odbywały się uroczystości. W Lublinie zorganizowano Komitet Obchodu Konstytucji 3 Maja złożony z ok. 100 przedstawicieli instytucji społecznych, stowarzyszeń, cechów i zgromadzeń lokalnych. Oprócz zainicjowania budowy pomnika zorganizowano pochód ulicami miasta. Odbywał się on we wspaniałej podniosłej atmosferze, a komitet zalecał na jego czas udekorowanie domów chorągwiami i proporcami, a balkonów i okien kwiatami i dywanami oraz zamknięcie sklepów i warsztatów na czas pochodu. Z okazji 125-lecia tego święta zmieniono nawet nazwę jednej z ulic z Czechowskiej na Trzeciego Maja.
W całym okresie międzywojnia Święto Konstytucji 3 Maja obchodzone było w podniosłej atmosferze. W jego trakcie trwały liczne bale, defilady czy uroczystości. Stałym elementem był pochód ulicami miasta oraz msze za ojczyznę organizowane przez wyznawców różnych religii i wyznań. Właścicielom domów znajdujących się przy trasie pochodu nakazywano zdobienie fasad flagami, kwiatami oraz dekoracyjnymi elementami patriotycznymi. Uroczystościom towarzyszył bogaty program kulturalny i sportowy, w ramach którego organizowano liczne akademie, koncerty, zawody gimnastyczne i lekkoatletyczne oraz wystawiano sztuki teatralne. Przez cały okres II RP w trakcie uroczystości rocznicowych przeprowadzano również wielką kwestę dla Polskiej Macierzy Szkolnej. Jej inicjatorem był w 1907 r. Henryk Sienkiewicz. Pieniądze zebrane w ramach „Daru Narodowego” miały być przeznaczone na poprawę edukacji, w szczególności na zacofanych obszarach kresowych, oraz wsparcie ubogiej młodzieży. Uroczystości były też doskonałą okazją do wręczenia medali i odznaczeń dla zasłużonych działaczy społecznych, utalentowanych rzemieślników oraz oficerów Wojska Polskiego. Warto dodać, że ówczesne władze wykorzystywały obchody do podkreślania własnego splendoru, tworzenia patriotycznego nimbu wokół obozu sanacyjnego oraz gloryfikowania postaci marszałka Józefa Piłsudskiego.

	Zgoda na zmianę nazwy ulicy z Czechowskiej na Trzeciego Maja, Lublin 30 IV 1916 r. (Akta miasta Lublina, Wydział Gospodarczy, sygn. 234)
	Pozwolenie na organizację Obchodów Konstytucji 3 Maja wydane przez komendę C.K. obwodu lubelskiego, Lublin 1 V 1916 r. (Akta miasta Lublina, Wydział Gospodarczy, sygn. 234)
	Afisz informacyjny „Do obywateli miasta Lublina”, 1916 r. (Akta miasta Lublina, Wydział Gospodarczy, sygn. 234)
	Pochód w rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja, Winnica 3 V 1917 r. (Archiwum Zamoyskich z Włodawy, sygn. 111)
	Prośba Komitetu Obchodu 3 Maja do starostwa w Białej Podlaskiej o wydanie rozporządzenia dekoracji domów na trasie pochodu 3 maja, 27 IV 1923 r. (Akta miasta Biała Podlaska, sygn. 198)
	Prośba Komitetu Obchodu 3 Maja do magistratu miasta Białej Podlaskiej o wskazanie rzemieślnika do odznaczenia państwowego, Biała Podlaska 27 IV 1925 r. (Akta miasta Biała Podlaska, sygn. 199)
	Afisz informacyjny „Do mieszkańców miasta Łukowa i okolicy!” zawierający porządek Obchodów Święta Konstytucji 3 Maja, 1927 r., autor N.N., Druk. Wydziału Powiatowego w Łukowie (Zbiór afiszów i druków ulotnych, sygn. 649)
	Ulotka informacyjna „Dar Narodowy 3 Maja”, Chełm 1937 r., Druk — „Zwierciadło” — Chełm” (Akta miasta Chełma, sygn. 583)
	Afisz informacyjny „Komitet Obchodu Święta Narodowego 3 MAJA zaprasza organizacje, stowarzyszenia i cechy do wzięcia udziału ze sztandarami w uroczystych nabożeństwach i w pochodzie”, Drukarnia „Zwierciadło”, Chełm, Lubelska nr 56 (Akta miasta Chełma, sygn. 583)
	Afisz informacyjny „Obywatele! W 139 rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja, symbolu zjednoczenia się wszystkich warstw narodu polskiego pod wspólnym hasłem dobra Ojczyzny, Komitet Obchodu UROCZYSTOŚCI” (Akta miasta Chełma, sygn. 582)
	Plakat okolicznościowy „Dar Narodowy 3 Maja” z tekstem „Polska Macierz Szkolna” (Akta miasta Chełma, sygn. 583)