Żywym świadectwem pamięci o doniosłości Konstytucji 3 maja jest poświęcony jej pomnik znajdujący się na placu Litewskim w Lublinie. W jego historii można zauważyć zmieniające się na przestrzeni lat podejście państwa do upamiętnienia tego niezwykle ważnego dla Polski wydarzenia. Jego początki sięgają 1916 r., kiedy to ówcześnie panujące władze zaborcze zgodziły się na jego budowę. Wówczas zorganizowano obchody 125-lecia Konstytucji 3 maja, którymi zajmował się Komitet Obchodów Konstytucji. W miejscu budowy pomnika miał zostać ułożony kamień z adnotacją, że w tym miejscu stanie już niedługo pomnik upamiętniający. Niestety nie da się ustalić autora pierwotnego kształtu pomnika, mającego formę pokrytego reliefami kamiennego obelisku, na którym odtworzono fakturę spękanego kamienia, przypominającą XIX-wieczne formy kamieniarskie.
W 1963 r. ówczesne władze miasta, zgodnie z polityką prowadzoną przez władze PRL, zdecydowały o zdemontowaniu pomnika i przeniesieniu go w pobliże miejskiego szaletu. Dopiero 3 V 1981 r. z inicjatywy przewodniczącego Stronnictwa Demokratycznego Henryka Łusiewicza na skraju placu Litewskiego ponownie ustawiono pomnik, który różnił się znacząco od pierwotnego. Jego autorem od strony wizualnej był Edward Kotyłło, a wykonawcą orła zwieńczającego pomnik Witold Marcewicz. Pomnik w tej formie przetrwał do dnia dzisiejszego. Na postumencie o wysokości ponad 1,5 metra umieszczono mający ok. 1,5 metra kamień mający fakturę spękanej skały, będący elementem pomnika z 1916 r. Na nim został umieszczony orzeł z rozłożonymi skrzydłami w zamkniętej koronie. Każdy z elementów pomnika został wykonany z piaskowca, a na postumencie widnieją daty 1791–1981 oraz napis NA PAMIĄTKĘ OBCHODÓW 125-EJ ROCZNICY 3 MAJA 1791–1916.
 |
Pismo Komitetu Obchodu Rocznicy Konstytucji 3. Maja w sprawie wykonania pomnika upamiętniającego akt Konstytucji 3 maja, Lublin 21 IV 1916 r. (Akta miasta Lublina, Wydział Gospodarczy, sygn. 234) |
  |
List poparcia dla inicjatywy wzniesienia pomnika Konstytucji 3 Maja oraz zmiany nazwy ulicy, Lublin 26 IV 1916 r. (Akta miasta Lublina, Wydział Gospodarczy, sygn. 234) |
 |
Plakat okolicznościowy „Uroczystość obchodu 125 rocznicy 3 Maja 1791–1916”, 1916 r., autor J. Świeży (Zbiór afiszów i druków ulotnych, sygn. 492) |
 |
Pomnik Konstytucji 3 Maja w okresie międzywojennym (Ze zbiorów Zbigniewa Nestorowicza) |
 |
Odnowiony pomnik Konstytucji 3 Maja z 1916 r., 1981 r. (Ze zbiorów Zbigniewa Nestorowicza) |
 |
Odbudowa pomnika Konstytucji 3 Maja w 1981 r. w Lublinie (Szkoła Podstawowa nr 16 im. Fryderyka Chopina w Lublinie, sygn. 232) |
  |
Medal upamiętniający 190. rocznicę Konstytucji 3 Maja [awers i rewers], 1981 r. (Ze zbiorów Zbigniewa Nestorowicza) |
 |
Pomnik Konstytucji 3 Maja na Krakowskim Przedmieściu w Lublinie, 2021 r. (fot. B. Staręgowski) |