Trybunał Koronny Lubelski 1579-1794

W wyniku działalności Trybunału Koronnego powstała bogata dokumentacja. Akta sesji lubelskiej do połowy XIX w. były przechowywane w Lublinie, a cały zespół liczył wówczas 1877 jednostek aktowych. Później akta zostały prawie w całości przewiezione do Warszawy. Tu niestety spotkał je tragiczny los, gdyż uległy zniszczeniu podczas powstania warszawskiego we wrześniu 1944 r. Szczęśliwym trafem po działalności Trybunału Koronnego Lubelskiego pozostał fragment dokumentacji, który jest do dziś przechowywany w Archiwum Państwowym w Lublinie. Liczy on 1650 jednostek archiwalnych i 32.95 mb.
Akta trybunalskie są typową dokumentacją sądową. Spośród ksiąg, które były podstawową formą dokumentowania spraw, zachowały się jedynie 4 oryginalne księgi wyroków i zapisów majątkowych, w większości jednak dokumentację tę tworzą akta luźne. Składają się na nią: ordynacje sadowe, pozwy trybunalskie, regestry sądowe i kancelaryjne, protokoły z przesłuchań i śledztwa, protokoły dekretów i spraw taktowych, relacje ze złożenia pozwu oraz egzekucji wyroku, fragmenty ksiąg trybunalskich XVI-XVIII-wiecznych oraz wypisy z ksiąg trybunalskich. Znaczną część akt luźnych stanowią wypisy z kancelarii różnych ziem i grodów dołączane jako dowody do spraw toczonych przed Trybunałem.
Zachowane po działalności Trybunału akta stanowią unikalne źródło archiwalne do badań nad historią polskiego sądownictwa w dawnej Rzeczpospolitej. Pozwalają śledzić w szerokim kontekście kształtowanie się i przemiany ówczesnej kultury prawnej sądu najwyższego szczebla. O znaczeniu Trybunału dla kultury polskiej świadczy fakt uwiecznienia jego swoistej czarnej legendy w ówczesnej epistolografii i pamiętnikach staropolskich.
Unikatowość archiwaliów trybunalskich polega także na szczególnej wartości źródłowej do poznania dziejów społeczeństwa polskiego XVI-XVIII w., w tym szczególnie magnaterii, stanu szlacheckiego i duchownego ze znacznej części obszaru I Rzeczypospolitej. Wyjątkowa ranga materiałów archiwalnych polega na utrwaleniu akt spraw wnoszonych przez szlachtę za wschodnich trenów państwa, współcześnie znajdujących się poza granicami Polski. Zachowane akta mówią również wiele o Lublinie jako mieście trybunalskim. Podczas obrad sądu stawał się on centrum życia politycznego i kulturalnego, do którego zjeżdżali się królowie, magnateria oraz szlachta dawnej Rzeczypospolitej.


Ordynacja Trybunału Koronnego sesji lubelskiej, 1613 r. (Trybunał Koronny Lubelski 1579-1794, sygn. 1)

Ordynacje sądowe regulowały porządek sądzenia spraw. Spełniały niezwykle ważną rolę, szczególnie w pierwszych latach działalności Trybunału Koronnego. Konstytucja ordynacyjna z 1578 r. nie określiła szczegółowego porządku sądzenia spraw w Trybunale. Niniejsza ordynacja podpisana została własnoręcznie przez Marszałka Trybunału Koronnego Stanisława Rudnickiego sędziego ziemskiego kaliskiego oraz Prezydenta Świętosława Sarnowskiego, kanclerza kapituły gnieźnieńskiej.


Ordynacja Trybunału Koronnego Lubelskiego, Lublin 2 V 1753 r. (Trybunał Koronny Lubelski 1579-1794, sygn. 10)

Ordinatio Judiciorum Tribunalis Regni sub auspiciis Illustrissimi et Reverendissimi Domini  Leonis Dzierzykray Morawski Metropolitani Gnesnesis, Cathedralis Posnaniensis Canonici Preopositi Siradiensis, Tribunalis Regni Praesidentis Illustrissimi et Excellentissimi Domini D. Josephi Caietani a Skrzynno in Karwice Dunin Karwicki Regentis Cancellariae Regni, Exercitus Sacrae Regiae Majestatis and Reipublicae Colonelli, Tribunalis Regni Mareschalci Anno Domini 1753 die 2 Maj Lublin, ex Originali Ordinatione

Druk Jezuitów, [po 2 V 1753 r.], plano, łac.

Harmonogram zajęć Trybunału od 30 IV aż do 20 XII oraz wyciąg z pełnego tekstu ordynacji.

Pierwsza zachowana drukiem ordynacja Trybunału pochodzi z 1713 r., Wydawane one były przez drukarnię Jezuitów. Po kasacie przekazano ją następnie zaś nakładem drukarni rządową w Lublinie, Komisji Edukacji Narodowej w Lublinie oraz Trynitarzy.


Ordynacja Trybunalska Spraw Województwa Wołyńskiego, 16 IV 1635 r. (Trybunał Koronny Lubelski 1579-1794, sygn. 4)
Na dokumencie widoczny podpis marszałka Walentego Plichty, kasztelana rawskiego.

Wykazy deputatów elektorów duchownych i świeckich z podziałem na kapituły i województwa, 1672 r. (Trybunał Koronny Lubelski 1579-1794, sygn. 15)

Protokół serii Inscriptiones Trybunału Koronnego Lubelskiego zawierającego wpisy z lat 1667-1682 (Trybunał Koronny Lubelski 1579-1794, sygn. 1354)
Poszczególne wpisy są uwierzytelnione podpisami stron. Księga zawiera wpisy 1667, 29 IV – 15 XII 1682.

Księga serii Decreta z lubelskiej sesji Trybunału Koronnego z 1591 r. zawierająca wyroki i wpisy z różnych stadiów procesu sądowego (Trybunał Koronny Lubelski 1579-1794, sygn. 1255)

Zachowana księga wyroków z 1591 r. zawiera wyroki oraz wpisy dotyczące różnych stadiów procesu sądowego, np. kontumacje, zeznania świadków, egzekucje wyroków, odroczenia terminów rozpraw, przysięgi, które z reguły były sporządzane wg określonego przez prawo i zwyczaj formularza. Księga jest księgą czystopisową (inducta).


Ekstrakt wyroku Trybunału Lubelskiego o Cyców i Stręczyn, 1684 r. (Trybunał Koronny Lubelski 1579-1794, sygn. 1469)

Wyrok w sprawie między Andrzejem Olędzkim dziedzicem dóbr Cyców sędzią łukowskim a Kazimierzem Drewnowskim z dnia 10 XI 1684 r.


Rejestr spraw ariańskich, 1670 r. (Trybunał Koronny Lubelski 1579-1794, sygn. 1151)

Rejestr spraw duchownych z województwa kijowskiego, 1642 r. (Trybunał Koronny Lubelski 1579-1794, sygn. 618)

Wyciąg z herbarza Kacpra Niesieckiego, opis herbu Ogończyk dla Trojanowskich z Trojanowa (Trybunał Koronny Lubelski 1579-1794, sygn. 505)
Opis pochodzi z II poł. XVIII w.

Pieczęcie i ekstrakty trybunalskie z ekstraktów trybunalskich z XVII-XVIII w. (Trybunał Koronny Lubelski 1579-1794, sygn. 1404, 1467, 1528)

Kancelaria trybunalska na mocy konstytucji z 1578 r. uwierzytelniała wychodzące dokumenty pieczęcią ziemską ziemi sieradzkiej (dla kadencji piotrkowskiej) i pieczęcią ziemską ziemi lubelskiej (dla kadencji lubelskiej). Wyjątek stanowiły województwa wschodnie, które do uwierzytelniania stosowały pieczęć własnej ziemi. Na pocz. XVII w. nastąpiło przekształcenie pieczęci ziemskiej w osobną trybunalską Sigillum Iudiciorum Ordinariorum Generalium Tribunalis Regni.


-->