Oprócz wielu istotnych czynności wykonywanych przez archiwistów w ramach gromadzenia, opracowywania, przechowywania, udostępniania, ewidencjonowania i zabezpieczania materiałów archiwalnych, szczególnie pożyteczną i ważną pracę, wykonują konserwatorzy archiwalni. Dzięki nim duża część materiałów archiwalnych ratowana jest przed bezpowrotnym zniszczeniem. Nie można dopuścić do takich sytuacji, gdyż w sposób ewidentny odbijałoby się to na kompletności zasobu archiwalnego, możliwościach udostępniania materiałów użytkownikom i jakiegokolwiek innego korzystania ze wspomnianych materiałów. Tracilibyśmy również bezpowrotnie kawałek dziedzictwa historycznego.
Praca „ratowników” archiwaliów wymaga dużej wiedzy i doświadczenia, a także cierpliwości i precyzji niezbędnych do odpowiedniego obchodzenia się z materiałami archiwalnymi, szczególnie tych zachowanych w bardzo złym stanie. Najczęściej właśnie w takiej, bardzo złej kondycji trafiają one do archiwum od innych podmiotów. Konserwatorzy wykonują szereg czynności takich jak czyszczenie mechaniczne, uzupełniania ubytków, sklejania przedarć, prostowania zagnieceń oraz poprawiają kondycję fizyczną papieru. W trakcie procesu odnowy materiałów archiwalnych dokonuje się również bardziej zaawansowanych prac, wykorzystując przy tym środki chemiczne (jak np. kąpiele wodne z detergentami, odkwaszanie, dezynfekcja) oraz specjalistyczny sprzęt. Oprócz naprawiania, odnawiania i czyszczenia akt, konserwatorzy przygotowują opakowania i obwoluty ochronne, służące do przechowywania archiwaliów a także naprawiają oprawy ksiąg, w których znajduje się dokumentacja. Proces odnawiania i naprawy materiałów archiwalnych zapisywany jest na karcie konserwatorskiej. Wpisuje się na niej wszystkie zabiegi, które zostały podczas niego dokonane. Jest to niezwykle użyteczne, gdyż po latach w momencie kolejnej konserwacji, jest możliwość sprawdzenia zastosowanych środków, co może pomóc w przygotowaniu nowych metod konserwacji.
W galerii zaprezentowano materiały archiwalne, które poddane zostały zabiegom konserwacyjnym, począwszy od prostego usuwania zabrudzeń i prostowania poprzez uzupełnianie ubytków i podklejanie, skończywszy na szeregu działań, które pozwoliły na uratowanie ksiąg cechu szewskiego w Urzędowie, znajdujących się w bardzo złym stanie fizycznym. Na zakończenie zaprezentowano materiały ochronne stworzone w pracowni konserwacji APL. Galeria powstała w oparciu o doświadczenia oraz materiały dokumentacyjne i fotograficzne pracowni konserwacji, którą obecnie tworzą Piotr Dudzikowski, Agnieszka Figura oraz Dominik Tarłowski. Autorem treści oraz przygotowania graficznego jest dr Bartosz Staręgowski.
W przypadku zaprezentowanych afiszy wykonano następujące czynności: odkwaszenie, czyszczenie mechaniczne, poprawę kondycji fizycznej papieru poprzez kilkuetapowe kąpiele, uzupełnianie ubytków, sklejanie przedarć, oraz wzmocnienie całości poprzez zastosowanie odpowiednich materiałów.
Rozporządzenie Ministerstwa Spraw Wojskowych i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w sprawie zajęcia na rzecz wojska paszy, ściółki i jarzyny twardej, Zbiór afiszów i druków ulotnych, sygn. 178
Afisz ,,Polska Macierz Szkolna”, Zbiór afiszów i druków ulotnych, sygn. 462
Proces konserwacji dokumentów pergaminowych był zdecydowanie bardziej długotrwały i pracochłonny. Prostowanie odbyło się poprzez systematyczne kontrolowanie wilgoci oraz nacisku na dokument pergaminowy. Część dokumentu została wyczyszczona mechaniczne, sklejono przedarcia oraz zreperowano drobne uszkodzenia.
Dokument pergaminowy bez ewidencji
Dokument wystawiony przez króla polski Kazimierza Wielkiego, w którym sprzedaje on wójtostwo dziedziczne lubelskie wraz ze wsiami Bronowice i Konopnica Franciszkowi z Moguncji, Akta miasta Lublina, sygn. 2
Ze względu na dużą gramaturę nośnika mapy i plany, nie są najłatwiejszym materiałem do konserwacji. Trudność napraw polega na tym, że mapy i plany poddane konserwacji są kreślone i kolorowane tuszem i trzeba uważać by nie doprowadzić do uszkodzenia rysunków. Oprócz tego większość map i planów posiada wzmocnienia w postaci płótna, które należy wymienić. Biorąc pod uwagę sposób wytworzenia mapy proces ten jest długotrwały oraz wymagający dużej precyzji i cierpliwości.
Odrys pomiaru Dóbr Teodorówki w Gubernii Lubelskiej Powiecie Zamojskim Położonych, Zbiór planów różnych urzędów, sygn. 863
Plan Dóbr Teodorówka z oznaczeniem gruntów sprzedanych w roku 1889 w Gubernii Lubelskiej Powiecie Zamojskim położonych, Zbiór planów różnych urzędów, sygn. 864
Księga cechu szewskiego trafiła do konserwacji w bardzo złym stanie fizycznym. Zabrudzenia widoczne były na wszystkich kartach, oprócz tego posiadały one liczne ślady zawilgocenia, znaczne uszkodzenia mechaniczne w postaci przedarć i ubytków. Zauważalna była działalność mikroorganizmów co widoczne było w przebarwieniach papieru. Charakterystyczne wykwity powstały w wyniku oddziaływania wilgoci. Proces konserwacji księgi obejmował: porozdzielanie scalonych kart, czyszczenie mechaniczne, kąpiele wodne z detergentem, odkwaszanie (złoże dolomitowe), dezynfekcje indywidualną (izopropanol), uzupełnianie ubytków (masa papierowa barwiona), sklejanie przedarć (tyloza MH 600, papier japoński kozo 4 i 9 gr/m2), dublowanie (tyloza MH 600, papier japoński kozo 4 i 9 gr/m2), regenerację struktury papieru (tyloza MH 600) oraz prostowanie.
Księga cechu szewskiego w Urzędowie I, poza ewidencją
Księga cechu szewskiego w Urzędowie II, poza ewidencją
Ukazane na fotografiach materiały ochronne, zostały w całości przygotowane przez pracownię konserwacji APL. Możemy zauważyć wśród nich pudełka na przechowywanie dokumentów pergaminowych, papierowe obwoluty na fotografie i pojedyncze dokumenty oraz oprawy introligatorskie na uszkodzone księgi.
