W dniu 21 lipca 2022 r. na dziedzińcu Archiwum Państwowego w Lublinie została otwarta wystawa „Mamo ja nie chcę wojny”, która jest wspólnym, polsko-ukraińskim przedsięwzięciem przygotowanym przez Archiwum Akt Nowych w Warszawie. W ramach ekspozycji składającej się z 21 plansz (1 tytułowa i 20 merytorycznych) zaprezentowano rysunki dzieci polskich z roku 1946 oraz dzieci ukraińskich z chwili obecnej. Poprzez pryzmat okropnych cierpień dzieci wynikłych z obu wojen a następnie przedstawienie ich na rysunkach, autorzy ekspozycji pragną pokazać przerażające doświadczenie wojny, jego wpływ na psychikę dziecka oraz to, że mimo zmieniających się okoliczności, ludzi, środków sama jej natura nigdy się nie zmienia.
dr Bartosz Staręgowski
Opis wystawy przygotowany przez dr Dorotę Sadowską z UW:
„Dziecko nie jest żołnierzem, nie broni ojczyzny, choć z nią cierpi” (Janusz Korczak)
Przytoczona tu sentencja Janusza Korczaka, wielkiego pedagoga – przyjaciela dzieci stanowi motto naszego projektu, gdyż podobnie jak Stary Doktor, chcemy podkreślić, że dziecko nigdy nie jest żołnierzem, nawet jeśli walczy z bronią w ręku, i że zawsze cierpi, bo zawsze jest ofiarą wojny. Wraz z Państwem chcemy spojrzeć na wojnę oczami dzieci, i wsłuchać się w ich emocje, uznając wykonane przez nie prace, za niezwykle przejmujące świadectwa wojny.
Na wystawie zaprezentujemy historyczne rysunki polskich dzieci z roku 1946, będące zapisem ich przeżyć z czasu II wojny światowej i okupacji niemieckiej 1939-1945, przechowywane w Archiwum Akt Nowych w Warszawie, w zespole Ministerstwa Oświaty z lat 1945–1966 oraz współczesne rysunki dzieci ukraińskich, związane z wojną toczącą się obecnie w Ukrainie, gromadzone na portalu Mom I see war.
Dziecięce rysunki i wypowiedzi to dla nas świadectwa ogromnej wartości. Chcemy pokazać, że wojna wygląda w oczach dziecka zawsze tak samo. Niezależnie od miejsca i czasu jest wielkim złem, a dziecko zawsze jest w niej ofiarą. Podobieństwo historycznych i współczesnych prac poraża. Dzieci rysują czołgi, samoloty zrzucające bomby, pożary i eksplozje. Rysują rannych i zabitych, zrujnowane domy, mogiły. Rysują siebie i swoją rodzinę, rysują ewakuację i ucieczkę. Ale rysują też nadzieję i swoje marzenia na przyszłość. Łącząc obrazy i słowa w grupy tematyczne: walka, okupacja, rodzina, represje, opór, zniszczenia, zwycięstwo-nadzieja, chcemy podkreślić fakt, jak bardzo podobne są do siebie scenariusze wojen zaborczych. Zmienia się czas, zmienia się miejsce, zmieniają się dziecięcy świadkowie, ale wojna zawsze jest taka sama: „Wojna nie widzi, nie słyszy, nie czuje” (J. J. Letria).
Obecnie w zasobie Archiwum Akt Nowych w Warszawie znajduje się ponad 7000 rysunków. W większości są to prace o tematyce wojennej tworzone w odpowiedzi na konkurs ogłoszony w 1946 w tygodniku „Przekrój” za zgodą ówczesnego Ministerstwa Oświaty.
W ramach wciąż rozwijającego się ukraińskiego projektu Mom, I see war zebrano dotychczas ponad 10 000 rysunków o wojnie i pokoju w Ukrainie.
Różnorodność dziecięcych emocji zapisanych przez dzieci w obrazach – od strachu i rozpaczy, po nadzieję i wiarę w zwycięstwo – pokazuje wyraźnie, że świat dziecka i świat wojny, to dwa różne światy.
Jednocześnie informujemy, że wystawa Mamo, ja nie chcę wojny! Polsko ukraiński – projekt archiwalny będzie realizowana przez całą sieć Archiwów Państwowych. Dzięki temu wystawa w formie planszowej zostanie zaprezentowana w tym samym czasie w wielu miastach w Polsce, docierając do szerokiego grona odbiorców.
Projekt i koncepcja: dr Dorota Sadowska (Uniwersytet Warszawski), Mariusz Olczak (Archiwum Akt Nowych)
Opracowanie i realizacja: prof. Olha Kulinich (Uniwersytet im. T. Szewczenko w Kijowie), Daria Koval (projekt Mom I see war), Mariusz Olczak (Archiwum Akt Nowych), dr Dorota Sadowska (Uniwersytet Warszawski), Agnieszka Wopińska (Archiwum Akt Nowych)
Opracowanie graficzne: Beata Świerczyńska (Archiwum Akt Nowych)
Źródła rysunków i tekstów: Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Projekt „Mom I see war/Мамо, я бачу війну”, Ukraina, Kijów
