Lubelski Lipiec 1980 r.

W lipcu 1980 r. doszło do gwałtownej fali strajków na Lubelszczyźnie, która została określona mianem „Lubelskiego lipca”. Do akcji strajkowej przyłączyła się większość lokalnych zakładów pracy. Protesty na Lubelszczyźnie stały się zarzewiem do innych wystąpień, odbywających się na terenie całej Polski a w konsekwencji do powstania NSZZ „Solidarność”. Potocznie przyjmuje się, że gdyby nie „Lubelski lipiec” nie byłoby „Gdańskiego sierpnia”. Wielki zryw strajkowy na Lubelszczyźnie był możliwy dzięki istnieniu silnego ośrodka opozycyjnego, czemu sprzyjało przywiązanie lubelskiej społeczności do tradycji, religii i patriotyzmu. Nastroje te umocniła dodatkowo pielgrzymka Jana Pawła II w 1978 r. Zaostrzenie sytuacji nastąpiło w związku z kryzysem gospodarczym, który dotknął kraj na przełomie 1979 i 1980 r. Spowodowało to, że w lubelskich zakładach coraz częściej mówiło się o potrzebie strajku powszechnego. Punktem przełomu okazała się decyzja władz państwowych od podwyżce cen na produkty żywnościowe wraz z dniem 1 VII 1980 r. Fala protestów przeciwko tej decyzji rozpoczęła się we wtorek 8 VII w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL-Świdnik. Pracownicy WSK zgłosili aż 568 postulatów, z czego większość dotyczyła podwyżki płac. Następnie do strajku dołączyła Autoryzowana Stacja Obsługi „Polmozbyt” i Fabryka Maszyn Rolniczych „Agromet”. W kolejnych dniach, od 10 do 15 VII, praca stanęła w Fabryce Samochodów Ciężarowych, Zakładach Azotowych Puławy, Zakładach Zmechanizowanego Sprzętu Domowego „Predom-Eda”, Przedsiębiorstwie Projektowania i Dostaw Transportu Technologicznego i Składowania „Techmatrans”, Lubelskich Zakładach Farmaceutycznych „Polfa”, Zakładach Wytwórczych Magnetofonów „Unitra” Lubartów oraz w wielu innych.

Wśród najczęściej przedstawianych postulatów pojawiało się niedostateczne zaopatrzenie załogi w artykuły żywnościowe, gorsze jakościowo zaopatrzenie materiałowe dla Lublina w porównaniu do innych części kraju, stały wzrost kosztów utrzymania oraz skokowa podwyżka cen i ukrywanie tego faktu przez władze partyjne. Domagano się poprawy jakości wyposażenia zakładów, zabezpieczenia technicznego maszyn i regularnych dostaw materiałów. Wśród postulatów były też dotyczące zaopatrzenia bufetu we właściwej jakości produkty mięsne, amnestii dla protestujących pracowników i nawiązania z nimi dialogu przez władze zakładowe. Na dzień 15 VII strajkiem objętych były już 32 zakłady. Wśród protestujących kolportowano broszury oraz wywieszano plakaty zachęcające do protestów. Był wśród nich plakat “Strajk”, autorstwa Stanisława Lentza, inspirowany wydarzeniami z 1910 r. 16 VII o 7.15, kolejarze pod przywództwem Czesława Niezgody, przedstawili swoje postulaty dyrekcji kolei a następnie rozpoczęli akcję protestacyjną, która przybrała formę destabilizacji przewidzianych kursów kolejowych. Do strajku lawinowo dołączały kolejne przedsiębiorstwa tak, że 17 VII było ich już ok. 60. 19 VII nastąpił punkt kulminacyjny strajku. Paraliżowi uległa lubelska komunikacja miejska, a dostawy do miasta organizowano transportami zastępczymi. Szybko rozchodziły się pogłoski o strajku wszystkich zakładów w mieście. Echo tych wydarzeń dotarło do KC PZPR w Warszawie, który nakazał rozpoczęcie rozmów z przedstawicielami strajkujących zakładów. Od 19 VII sytuacja uległa uspokojeniu. Spora część pracowników wróciła do pracy, jednak w wielu przypadkach wciąż pozostawały nierozwiązane problemy pomiędzy pracownikami a dyrekcją. Fala lipcowych strajków na Lubelszczyźnie stałą się niezwykłym fenomenem na skalę kraju. Protesty te stały się wstępem do wydarzeń w Gdańsku w sierpniu tamtego roku.

	Pismo informujące o zawarciu porozumienia między pracownikami a zarządem WSK Świdnik, 1980 r. (KW PZPR w Lublinie, sygn. 1079)
	„Biuletyn informacyjny NSZZ <Solidarność> Region Środkowo-Wschodni” nr 36, Lublin 13 VII 1981 r. (Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność” Lubelskiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w Lublinie, sygn. 19)
	Zakres działań KW, Komisji Organizacyjnej Ideologicznej KW, aktywu KW, WRZZ i ZW ZSMP, Lublin 23 VII 1980 r. (KW PZPR w Lublinie, sygn. 1028)
	Teleks nr 145 z KC PZPR informujący o zajściach w WSK Świdnik, Lublin 8 VII 1980 r. (KW PZPR w Lublinie, sygn. 1075)
	Postulaty pracowników Lubelskich Zakładach Farmaceutycznych „Polfa”, 1980 r. (KW PZPR w Lublinie, sygn. 1178)
	Pismo informujące o sytuacji w ZWM „Unitra-Lubartów”, Warszawa 25 VII 1980 r. (KW PZPR w Lublinie, sygn. 1079)
	Pismo dyrekcji zakładów „Techmatrans” w Opolu Lubelskim przedstawiające specyfikę zakładu produkcyjnego, Lublin 29 VII 1980 r. (KW PZPR w Lublinie, sygn. 1079)
	Pismo Dyrektora FSC informujące o powodach przerwania pracy w lipcu 1980 r., 21 VII 1980 r. (KW PZPR w Lublinie, sygn. 1079)
	Plakat “Strajk” autorstwa S. Lentza z 1910 r., kolportowany w lipcu 1980 r. (Zbiór fotografii i ikonografii z archiwum KW PZPR w Lublinie, Spis roboczy nr 1, sygn. 315)
	Kalendarium strajków w lipcu 1980 r., VII 1981 r. (Spuścizna Mikołaja Spóza, Spis roboczy nr 2, sygn. 31)