Gdy w 1939 r. wybuchła II wojna światowa, Polska była pierwszym krajem, który doświadczył agresji zbrojnej ze strony nazistowskich Niemiec. W czasie wojny obronnej w 1939 r. polscy żołnierze, choć bronili się dzielnie, nie mogli sprostać niemieckiej machinie wojennej. Polskie dowództwo wojskowe jeszcze przed zakończeniem kampanii wrześniowej przewidywało scenariusz działania polskiej armii w konspiracji. Na chwilę przed opuszczeniem kraju marszałek Edward Rydz-Śmigły zalecił generałowi Michałowi Karaszewiczowi-Tokarzewskiemu utworzenie konspiracyjnej organizacji wojskowej pod nazwą Służba Zwycięstwu Polsce. 27 września 1939 r. ponowił swój rozkaz, ostatecznie potwierdzając jej powstanie. Generał Władysław Sikorski, obawiając się w niej dominacji sił sanacyjnych, zalecił zastąpienie SZP nową organizacją – Związkiem Walki Zbrojnej pod komendą Kazimierza Sosnkowskiego. Dalsza walka z okupantem spowodowała samorzutne powstawanie różnych konspiracyjnych organizacji wojskowych i cywilnych, skupionych wokół stronnictw i partii politycznych. Upadek Francji w 1940 r. zwiastował przeciągające się działania zbrojne i długotrwałą okupację. Wobec takiego stanu rzeczy niezbędne było stworzenie państwa podziemnego oraz rozbudowanie jego struktur cywilnych i wojskowych. Główną siłą wojskową stał się ZWZ, na którego czele w czerwcu 1940 r. stanął Stefan „Grot” Rowecki. Poza tym ludowcy utworzyli własne struktury wojskowe w postaci „Batalionów Chłopskich” i „Chłostry”, socjaliści powołali „Gwardię Ludową” a narodowcy „Związek Jaszczurczy”. W miarę upływu czasu ZWZ stawał się coraz liczniejszy. 14 lutego 1942 r. przekształcono go w Armię Krajową, po czym rozpoczęto akcję scaleniową w celu utworzenia jednolitej polskiej armii w konspiracji. Na Lubelszczyźnie jeszcze w okresie kampanii wrześniowej działały zakonspirowane struktury skupione wokół Komitetu Obrony Lublina. W bardzo szybkim czasie na bazie jego członków stworzono liczne organizacje konspiracyjne, jak np. Organizację Orła Białego, Komendę Obrońców Polski, Związek Czynu Zbrojnego itp. W październiku na Lubelszczyznę przybył sam gen. Karaszewicz-Tokarzewski, który utworzył na jej terenie struktury SZP, później (w 1940 r.) przekształcone w ZWZ. W momencie przemianowania ZWZ na AK w 1942 r. rozpoczęto akcję scaleniową wszystkich działających na obszarze Lubelszczyzny organizacji konspiracyjnych, by połączyć je w jedną. Nie było to łatwe zadanie, szczególnie w przypadku Narodowej Organizacji Wojskowej i Batalionów Chłopskich, których członkowie starali się zachować jak największą autonomię i swobodę w podejmowaniu decyzji. Ostatecznie tylko część działaczy tych organizacji weszła w struktury Lubelskiego Okręgu AK. W ten sposób powstał Okręg, który w 1944 r. liczył ok. 60 tys. ludzi.
 |
Sztandar Lotnego Oddziału Partyzanckiego Wojciecha Rokickiego ps. „Nerwa” (Zbiory, relacje i wspomnienia dotyczące wojny i okupacji 1939–1944, sygn. 31) |
 |
Proporzec Lotnego Oddziału 8 Pułku Piechoty Legionów AK – II kompania (Zbiory, relacje i wspomnienia dotyczące wojny i okupacji 1939–1944, sygn. 31) |
 |
Sztandar 15 Pułku Piechoty AK „Wilków” (Spuścizna Mikołaja Spóza, Spis roboczy nr 22, sygn. 2) |
 |
Nowy tekst roty przysięgi Armii Krajowej, 12 I 1943 r. (Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa Okręg Lublin, Materiały przekazane przez Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie, sygn. 1) |