W dniu 29 grudnia 1655 r. w Tyszowcach k. Tomaszowa Lubelskiego wojska koronne zgromadzone pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Stanisława Rewery Potockiego i hetmana polnego koronnego Stanisława Lanckorońskiego zawiązały konfederację w wyniku, której szlachta wypowiedziała posłuszeństwo królowi szwedzkiemu Karolowi X Gustawowi i zapowiedziała zbrojne wystąpienie przeciw Szwedom, udzielając tym samym poparcia królowi polskiemu Janowi Kazimierzowi. Konfederacja tyszowiecka była wynikiem niezadowolenia wobec samowoli, gwałtów i grabieży wojsk szwedzkich. Była także głosem sprzeciwu wobec braku nieposzanowania uczuć religijnych i licznych profanacji kościołów. Bezpośrednią jednakże przyczyną jej zawiązana było dwumiesięczne oblężenie przez Szwedów klasztoru paulinów na Jasnej Górze oraz powrót króla Jana Kazimierza do kraju 18 grudnia 1655 r.
Konfederacja tyszowiecka należy niewątpliwie do najbardziej znanych wydarzeń potopu szwedzkiego. Uważana jest za przełomowe wydarzenie w dziejach najazdu.
Joachim Lelewel określił ją jako „sumienie narodu”, zaś Józef Szujski, stwierdził, że Tyszowce są „symbolem jedności narodu”. Konfederacja była wyrazem zmian w postawie szlachty i magnaterii w czasie potopu.
Oryginalny tekst aktu konfederacji nie zachował się do czasów współczesnych, podobnie jak i druk ulotny tego dokumentu. W Archiwum Państwowym w Lublinie zachowały się natomiast teksty dwóch innych dokumentów, które miały związek z konfederacją tyszowiecką – uniwersału sokalskiego z 16 XII 1655 r. i uniwersału konfederacji o pospolitym ruszeniu z 31 XII 1655 r. Uniwersał z Sokala uważany jest za pierwowzór aktu konfederacji tyszowieckiej. Oblata (wpisanie) tych dokumentów do ksiąg grodzkich została dokonana w grodzie w Grabowcu 3 I 1656 r.
(AK)
