Szanowni Państwo, dnia 27 marca obchodziliśmy Międzynarodowy Dzień Teatru. Archiwum Państwowe w Lublinie dysponuje bogatymi zbiorami afiszów, plakatów i widokówek poświęconych historii oraz funkcjonowaniu tego rodzaju placówek kultury w Lublinie.
Międzynarodowy Dzień Teatru został ustanowiony w czerwcu 1961 r. podczas 9. światowego kongresu Międzynarodowego Instytutu Teatralnego w Helsinkach. Na dzień obchodów święta Melpomeny wybrano 27 marca, jako dzień rocznicy otwarcia festiwalu teatralnego Teatr Narodów w Paryżu. Każdego roku w Dzień Teatru rozsyłane są do krajów Świata przemyślenia dotyczące teatru, przygotowane przez wybitnego człowieka związanego z tą instytucją. Pierwszą taką wiadomość wysłał w 1962 r. Jean Cocteau
Pierwsze obchody Dnia Teatru odbyły się w Polsce 27 maja 1973 r. Od 1973 r. Polski Ośrodek Międzynarodowego Instytutu Teatralnego przyznaje wybitnym twórcom teatralnym Nagrodę Stanisława Ignacego Witkiewicza.
Historia teatru w Lublinie sięga schyłku XVI w. Pierwszym udokumentowanym teatrem w Lublinie był stworzony w gmachu kolegium zakonu jezuitów teatr szkolny. Sala teatralna mieściła się na drugim piętrze kolegium, a jej okna wychodziły na ul. Jezuicką. Sala przystosowana była do odgrywania dużych przedstawień. Publiczność teatralna stanowiła najczęściej szlachta zjeżdżająca na sesje Trybunału Koronnego, magnaci i dworzanie. Repertuar obejmował dialogi, moralitety, jasełka, widowiska pasyjne, sztuki oparte na motywach biblijnych, hagiograficznych i historycznych. Prądy oświeceniowe w drugiej połowie XVIII wieku zmieniły charakter sceny jezuickiej (np. pojawiły się „nowoczesne” wtedy Bohomolca). W 1772 roku nastąpiły kasata zakonu i likwidacja teatru jezuitów, który zastąpiły teatry zawodowe.
Pierwszy z nich w Lublinie powstał około 1784 r. z inicjatywy Leona Pierożyńskiego, Andrzeja Mierzyńskiego, Józefa Harasimowicza i Dominika Kaczkowskiego. Była to tzw. Komedialnia na Korcach (w miejscu, gdzie dziś znajduje się kamienica przy ulicy Królewskiej 3). Grywano tu zarówno komedie, tragedie, jak i opery.
W 1822 roku na rogu ulic Dominikańskiej i Jezuickiej powstał pierwszy w Lublinie gmach od początku przeznaczony do celów teatralnych. Była to prywatna inwestycja budowniczego miejskiego, oficer księcia Józefa Poniatowskiego – Łukasza Rodakiewicza, który był również autorem projektu budynku
Repertuar teatru stanowiły spektakle dramatyczne i operowe, odgrywane przez wędrowne zespoły, między innymi z Krakowa oraz lekkie sztuki komediowe. Bardziej wybrana publiczność lubelska mogła zobaczyć sztuki z repertuaru szekspirowskiego, Schillera, Molliera i Fredry.
Apogeum rozwoju teatru w Lublinie stanowiło powstanie w 1886 r. Teatru Wielkiego (dziś Teatr im. Juliusza Osterwy). Budynek teatru został wybudowany przy ul. Namiestnikowskiej (dzisiaj Narutowicza) w latach 1884–86 jako Teatr Wielki (nazywany tak do 1921 r.) i uroczyście otwarty 6 lutego 1886 r. Powstał z inicjatywy „Spółki Cywilnej Teatr Lubelski”, zawiązanej przez lubelskich przemysłowców i ziemian (m.in. rodziny Fricków i Vetterów).
Początkowo działalność teatru miała charakter impresaryjny. Jego zarządzaniem zajmowali się prywatni przedsiębiorcy, którzy najmowali budynek od miasta. W praktyce oznaczało to częste zmiany dyrekcji, brak stałego zespołu aktorskiego, nieregularności w otwarciu teatru dla publiczności i długie okresy zamknięcia teatru. Gościnnie występowały w nim polskie i zagraniczne wędrowne trupy teatralne, a także przyjeżdżający na specjalne zaproszenie aktorzy i aktorki. Jednocześnie cały czas podejmowano starania stworzenia w teatrze stałego zespołu aktorskiego, a tym samym pełnego usystematyzowania trybu pracy teatru. Od końca XIX w., w okresie wzrastającej popularności dramaturgii modernistycznej wystawiano tu sztuki: Henrika Ibsena, Gerharta Hauptmanna, Stanisława Wyspiańskiego Adolfa Nowaczyńskiego, Tadeusza Rittnera, Stanisława Przybyszewskiego. Gościnne występy miały w Lublinie aktorskie sławy: Gabriela Zapolska (grająca m.in. we własnych sztukach), Wincenty Rapacki, Bolesław Leszczyński, Karol Adwentowicz, Józef Kotarbiński oraz Aleksander Zelwerowicz.
W latach 30-tych XX w. z powodów finansowych stworzenie stałego zespołu aktorów teatralnych i utrzymanie teatru stały się niemożliwe. Udało się to dopiero w 1939 r.
W czasie okupacji niemieckiej, do marca 1941 roku występowały tu niemieckie teatry frontowe, a premiera Intrygi i miłości Schillera zainaugurowała działalność stałego niemieckiego Stadttheater (Teatru Miejskiego).
W 1949 roku Teatr Miejski został upaństwowiony, wtedy też przybrał imię Juliusza Osterwy. W późniejszym okresie w teatrze występowali m.in.: Zofia Kucówna, Wiesław Michnikowski, Henryk Bista, Jan Machulski, Stanisław Mikulski. Reżyserowali m.in. Adam Hanuszkiewicz, Jan Świderski, Ignacy Gogolewski, Kazimierz Braun.
W Archiwum Państwowym w Lublinie przechowywane są materiały archiwalne dokumentujące działalność Teatru Wielkiego i Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie. Najcenniejszymi z nich są afisze i plakaty informujące o spektaklach teatralnych wystawianych w XIX w. Z okresu współczesnego Archiwum posiada dokumentację osobową aktorów oraz akta związane z administrowaniem placówką.
