W 2020 r. mija 80. rocznica mordu sowieckich służb NKWD na polskich oficerach, urzędnikach oraz ludności cywilnej, dokonanego m.in. w Katyniu, Miednoje, Twerze oraz Bykowni i znanego pod wspólną nazwą zbrodni katyńskiej, która w 2013 r. została zaliczona do zbrodni przeciwko ludzkości.
Dnia 17 IX 1939 r., pod pozorem ochrony ludności białoruskiej, ukraińskiej i rosyjskiej, wojska Armii Czerwonej wkroczyły na wschodnie tereny II Rzeczypospolitej rozpoczynając agresję na Polskę, toczącą w tym czasie działania zbrojne z hitlerowskimi Niemcami. Pomimo rozkazów naczelnych władz wojska polskiego, nakazujących powstrzymywanie się od walk z wojskami sowieckimi, doszło do potyczek m.in. pod Jabłoniem, Milanowem, Szackiem i Wytycznem. Zakończenie działań zbrojnych w kampanii wrześniowej po bitwie pod Kockiem (2-6 X 1939 r.) spowodowało, że wielu żołnierzy i oficerów polskich walczących w działaniach militarnych na wschodnich terenach II Rzeczypospolitej dostało się do sowieckiej niewoli. Jednocześnie na terenach zajętych we wrześniu 1939 r. przez ZSRR rozpoczęto aresztowania wśród polskich urzędników, inteligencji i ludności cywilnej. Więźniów umieszczono między innymi w więzieniach w Starobielsku, Ostaszkowie i Kozielsku.
Na mocy decyzji z 5 III 1940 r. członkowie Biura Politycznego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii Bolszewickiej (m.in. Ławrienij Beria) zdecydowali o likwidacji więźniów polskich. Egzekucje rozpoczęły się w pierwszych dniach kwietnia 1940 r. strzałem w tył głowy. Pomordowanych wrzucano do zbiorowych mogił (największa grupa w lesie katyńskim). W sumie, w ramach zbiorowego mordu, NKWD zgładziło ponad 21 tys. obywateli polskich.
Na przełomie 1941 i 1942 r. masowe groby Polaków zamordowanych w lesie katyńskim zostały odkryte, ale dopiero w lutym 1943 r., po zajęciu zachodnich terenów ZSRR przez Niemców rozpoczęto ekshumacje ofiar (pierwsza informacja o odkryciu grobów została podana 11 IV 1943 r.). Do prac ekshumacyjnych włączony został Międzynarodowy Czerwony Krzyż oraz przedstawiciele Polskiego Czerwonego Krzyża i Rady Głównej Opiekuńczej. Do czerwca 1943 r. wydobyto z grobów w lesie katyńskim 4243 ciała, spośród których zidentyfikowano 2730.
Efektem pracy członków PCK były sporządzane w Katyniu listy ekshumowanych, które trafiały najpierw do Zarządu Głównego PCK, a następnie były przekazywane do poszczególnych okręgów, w tym do okręgu lubelskiego. Pierwsza taka lista dotarła do Lublina po 20 IV 1943 r. Ostatni, dwunasty wykaz, przesłano około 12 VII. Każdy spis był kopiowany i rozsyłany do lokalnych oddziałów PCK na terenie ówczesnego dystryktu lubelskiego. Powielone wykazy trafiły do Biłgoraja, Hrubieszowa, Krasnegostawu, Puław, Radzynia i Zamościa.
Po zakończeniu wojny listy ofiar katyńskich były przechowywane w archiwach PCK, skąd następnie trafiły do Archiwum Państwowego w Lublinie, gdzie są przechowywane do dziś. Zachowały się w lubelskiej centrali Archiwum i w jego Oddziale w Chełmie. Ocalały cudem od zniszczeń i zapomnienia, na jakie w okresie Polski Ludowej były skazane świadectwa zbrodni katyńskiej. Należą dziś do jednych z nielicznych zachowanych oryginalnych świadectw dokumentujących odkrywanie i poznawanie tragicznych losów polskich jeńców zamordowanych w Katyniu. Listy katyńskie z lubelskiego Archiwum zostały zeskanowane i udostępnione w Internecie wraz z ich opisem. Dziś oglądając autentyczne świadectwa historii możemy przeżywać tamte tragiczne wydarzenia, a jednocześnie poznawać fakty i okoliczności ich odkrywania i ujawnienia.
Zapraszamy Państwa również do obejrzenia specjalnego filmu przygotowanego przez Bartosza Staręgowskiego z Sekcji prac naukowych, poświęconego zbrodni katyńskiej. Jest on dostępny na stronie: https://youtu.be/ipqsSacmvbQ
Tekst postu przygotowali: Magdalena Czerwińska, Robert Jop
