Obchody święta Konstytucji 3 Maja w zbiorach Archiwum Państwowego w Lublinie
„Demonstracja państwowej siły, tężyzny i jedności”.
Obchody święta Konstytucji 3 Maja w zbiorach Archiwum Państwowego w Lublinie
Początki. Okres zaborów.
Uroczyste obchody uchwalenia Konstytucji 3 Maja 1791 r. mają długoletnią tradycję. Pierwsze miały miejsce już w 1792 roku.
Szczególne znaczenie miały obchody rocznicy Konstytucji 3 Maja w 1916 roku. Wybuch I wojny światowej przyniósł bowiem Polakom nadzieję na odzyskanie upragnionej niepodległości, dlatego też przypadającą w 1916 r. 125. rocznicę ustanowienia Konstytucji 3 Maja obchodzono radośnie i manifestacyjnie jako święto narodowe. W Warszawie ich głównym akcentem stał się wielogodzinny pochód, w którym wzięło udział ponad 200 tys. osób. Na terenie okupacji austriackiej Naczelna Komenda Armii początkowo wyraziła zgodę na uroczystości tylko w kościołach i miejscach zamkniętych, jednak na wniosek Generalnego Gubernatorstwa, postulujący udzielenie zezwolenia na publiczne obchody święta, Naczelna Komenda Armii 27 kwietnia nieznacznie złagodziła stanowisko, zezwalając na publiczny pochód na terenie Lublina. Podczas uroczystości w 1916 r. poświęcono kamień ułożony tymczasowo w miejscu przeznaczonym w przyszłości pod budowę pomnika Konstytucji 3 Maja. Dopiero na dzień przed zaplanowanymi uroczystościami władze austriackie zezwoliły także na pochody również w innych miastach, jednakże rozkaz ten za późno dotarł do komend powiatowych.
II Rzeczpospolita
Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. uchwałą Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1919 r. rocznica Konstytucji 3 Maja została uznana „jako uroczyste święto po wieczne czasy” stając się odtąd świętem narodowym, a dzień 3 maja dniem wolnym od pracy. Sejm Ustawodawczy uchwalając Święto Narodowe 3 Maja „miał intencje kreowania święta o charakterze ogólnopaństwowym, wobec tego obchody 3 maja winny mieć charakter “demonstracji państwowej siły, tężyzny i jedności”.
Obchody Święta Narodowego 3 Maja przygotowywano bardzo starannie i miały one uroczysty charakter. Były one organizowane przez stałe Komitety Obchodów Uroczystości Narodowych i Państwowych bądź też, co zdarzało się częściej, przez powoływane co roku specjalne Komitety Obchodu Święta Narodowego 3 Maja składające się z przedstawicieli władz, organizacji społecznych i instytucji samorządowych w danej miejscowości i odpowiedzialne za przygotowanie i przeprowadzenie uroczystości. Na program uroczystości składały się poza nabożeństwami pochody uliczne, które z czasem zostały zastąpione bądź wzbogacone przemarszami wojska połączonymi z pokazami udoskonaleń techniki wojennej oraz konkursami śpiewaków, orkiestr, zawodami sportowymi, uroczystymi akademiami i odczytami oraz zabawami tanecznymi. Stałym elementem obchodów Święta Narodowego 3 Maja była również zbiórka na Dar Narodowy 3 go Maja. Celem zbiórki było wsparcie Macierzy Szkolnej. Pierwsze wzmianki dotyczące tej zbiórki pochodzą z 1906 r., kiedy to ówczesny prezes Macierzy Szkolnej Henryk Sienkiewicz rzucił hasło zbiórki „Dar Narodowy 3 Maja”. Zebrane w ten sposób fundusze miały być przeznaczone na cele oświatowe realizowane przez Polską Macierz Szkolną.
Podczas obchodów Święta 3 Maja w 1925 r. zawodników oraz inne osoby wytypowane przez lokalne samorządy odznaczono medalami pamiątkowymi 3 Maja. Medal 3 Maja ustanowiony został uchwałą Prezydium Rady Ministrów w dniu 25 kwietnia 1925 r. jako nagroda za wydajną pracę w każdej dziedzinie oraz za wybitne osiągnięcia na niwie sportowej. W myśl Komunikatu Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z kwietnia 1925 r. „nagrody w postaci medali pamiątkowych winny być rozdawane uroczyście wobec przedstawicieli władz, nagradzanie pracy winno być stawiane na równi z nagrodami sztuki i sportu. Pan Prezydent Rzeczypospolitej pragnąłby wszczepić ideę radości pracy, podnieść pracę do poziomu sztuki i sportu, by nie była ona traktowana jako przekleństwo życia, a jako szczęście i radość”. Medal ten miał trafiać także do ludności wiejskiej „za najczyściej utrzymaną chatę, najlepiej utrzymane gospodarstwo, konie, krowy, kury itd., a przede wszystkim za energiczną odbudowę zniszczonego gospodarstwa”. Ponadto „szczególną uwagę należałoby zwrócić w pewnych województwach na dekorowanie medalami 3 maja z wizerunkiem Godła Państwa ludności etnicznie niepolskiej”. Medal nie doczekał się zatwierdzenia przez Sejm, stąd był nadany tylko raz w 1925 r. Medal 3 Maja jest dwustronny o średnicy 30 mm, wybity w srebrze. Na awersie umieszczony został wizerunek orła państwowego, takiego samego jaki stosowany była n ówczesnych monetach o wartości 1 oraz 2 zł. Poniżej szponów orła umieszczono dwa romby, a w otoku napis: Rzeczpospolita Polska. Na rewersie znajduje się dwuwierszowy napis 3 Maj 1925, a pod nim zaś numer porządkowy – liczba nadania. Medal noszony był na wstążce o szerokości 38 mm, charakteryzującej się poprzecznymi biało-czerwonymi paskami. Udział w uroczystościach 3-majowych brały władze państwowe i samorządowe, organizacje społeczne, wojsko, harcerze i ludność wszystkich wyznań. W synagogach i cerkwiach również odprawiane były nabożeństwa z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Z przebiegu uroczystości na danym terenie, w tym również z ich zakłóceń, składano sprawozdania władzom nadrzędnym.
Po 1944 roku
Po II wojnie światowej rocznicę Konstytucji 3 Maja jako święto narodowe stopniowo ograniczano, a następnie zastąpiono Dniami Oświaty, Książki i Prasy. Święto to oficjalnie zostało zniesione ustawą z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy. Od tej pory obchody rocznicy Konstytucji 3 Maja miały formę uroczystości kościelnych związanych z przypadającym tego dnia świętem Maryi Królowej Polski. O przywrócenie święta 3 maja rozpoczęto starania w 1981 r. Inicjatorką akcji była Halina Łusiewicz, delegatka na XII Kongres Stronnictwa Demokratycznego w Warszawie odbywający się w marcu 1981 r., która zaproponowała ustanowienie 3 maja patronalnym świętem Stronnictwa Demokratycznego oraz rozpoczęcie akcji w Sejmie na rzecz ustanowienia tego dnia świętem państwowym. Święto Narodowe Trzeciego Maja przywrócono do kalendarza świąt państwowych ustawą z 6 kwietnia 1990 r. Pierwsze uroczyste obchody święta 3 Maja odbyły się w Warszawie na Placu Zamkowym w 1990 r.
zobacz galerię
Oprac. Edyta Targońska
Przeglądanie galerii: Aby zobaczyć powiększenie obrazka, kliknij na minaturkę. Aby zobaczyć obrazek w pełnym powiększeniu, kliknij na niego prawym przyciskiem myszki i wybierz “otwórz obrazek w nowym oknie” albo kliknij na obrazek scrollem w myszce.3Maja.html”>