Powstanie Sejmu Czterech Ziem – 1580 r.

W dawnej Polsce Żydzi zgodnie z obowiązującymi prawami i zwyczajami tworzyli odrębny stan, który jednak nie posiadał ram prawnych. Podobnie jednak jak szlachta polska, mieli własne sądownictwo, sejmiki, a nawet sejm.

U źródeł powstania Sejmu Żydów leżała potrzeba usprawnienia skomplikowanych kwestii podatków żydowskich. Aby usprawnić kulejący system ściągania tych podatków od ziemstw i gmin żydowskich konieczne stało się powołanie przedstawicielstwa Żydów na szczeblu ogólnokrajowym. Przejawem tej polityki królów polskich było ustanowienie najpierw generalnego urzędu rabina (1503 r.) dla poszczególnych ziem, a następnie powołanie w 1580 r. Sejmu Żydowskiego.

Sejm Żydowski był najwyższym autorytetem w sprawach prawnych i sądowych, regulował wszystkie dziedziny życia gmin żydowskich. Od 1623 istniały dwa sejmy: Waad Arba Arcot (hebr., Rada Czterech Ziem), obejmujący ziemie Korony, i Waad Medinat Lita (hebr., Rada Kraju Litwa), czyli Sejm Żydów Litewskich.

Na obrady Sejmu przysyłały swoich delegatów ziemstwa oraz nie wchodzące w ich skład duże gminy. Posiedzeniom przewodniczył marszałek sejmu, wybierany najczęściej spośród seniorów gminnych. Dwie pozostałe funkcje związane z sejmem, wiernika i pisarza generalności, powierzano najczęściej rabinom.

Na miejsce obrad Sejmu Żydów Korony wybrano Lublin, gdzie odbywały się słynne jarmarki, na które zjeżdżali kupcy z całej Rzeczypospolitej. Później zjazdy odbywały się również w innych miastach, głównie w Jarosławiu (będącym również jednym z głównych centrów handlowych). Do Lublina i pozostałych miejsc obrad sejmowych gminy przysyłały tzw. sędziów jarmarcznych, którzy rozpatrywali spory handlowe. W ten sposób przy Sejmie Żydowskim powstał trybunał sejmowy.

Fakt odbywania się w Lublinie sesji Sejmu Żydowskiego był dla miasta czynnikiem bardzo istotnym. Przybywający tutaj Żydzi z najodleglejszych zakątków Rzeczypospolitej w celu załatwienia różnych spraw przed Sejmem, równocześnie prowadzili szeroką niekiedy działalność handlową na lubelskich jarmarkach, przysparzając miastu korzyści.

Istnienie przedstawicielstwa ogółu ludności żydowskiej w pewnym stopniu ograniczyło możliwość ingerencji króla i jego urzędników w wewnętrzne sprawy gmin. Sejm Żydowski funkcjonował do 1764 r., kiedy to został rozwiązany na mocy uchwały Sejmu Rzeczypospolitej. Uznano bowiem, że nie wywiązuje się on ze swojego podstawowego zadania, czyli poboru podatków żydowskich.

Akta Sejmu Żydowskiego nie zachowały się, niemniej wiele dokumentów dotyczących jego działalności i przez niego spisanych, znaleźć można w wielu archiwach i bibliotekach w postaci oryginałów, kopii czy oblat.  Jednym z takich dokumentów jest przechowywany w Archiwum Państwowym w Lublinie w zespole Księgi grodzkie lubelskie, spisany w języku łacińskim, manifest Sejmu Żydowskiego z 1732 r. W manifeście złożonym w sądzie grodzkim lubelskim marszałek Sejmu Żydowskiego Abel Iserowicz oraz rachmistrze: generalny Józef Aronowicz i ordynaryjny Marek Eliaszowicz protestują w imieniu gminy lubelskiej przeciwko starszemu synagogi lubelskiej Markowi Pejsakowiczowi w sprawie poczynionych gminie szkód. Tenże, na podstawie pełnomocnictwa wojewody lubelskiego Jana Tarły, ściągał przez kilka lat po 6 tys. złp rocznie, nie wystawiając jednak odpowiednich pokwitowań.

Na dokumencie znajdują się oryginalne podpisy Abla Iserowicza, Józefa Aronowicza i Marka Eliaszowicza w języku hebrajskim.

< Wróć do listy

-->